Eπιδαπέδια ψηφιδωτά και μνημειακή ζωγραφική στη Σύμη κατά τη βυζαντινή περίοδο και την ιπποτοκρατία: (6ος - αρχές 16ου αιώνα)

Abstract

In my dissertation I have examined the remaining mosaics and frescoes of seven churches on Symi island, in the Dodecanesian complex of islands, whose painting decorations have been dated in the paleochristian and byzantine era and in the period when the Dodecanese was occupied by the Knights Hospitaller (1308/9-1523). I have detected and recorded the following monuments: i) a paleochristian basilica, with a mosaic pavement and some paintings on the walls, all dated in the 6th century, ii) the small church of Saint George Cylindriotis, with wall-paintings from two different time periods (the aniconic decoration is dated in the 9th century and the depictions of the saints are dated in ca. 1200), iii) the small church of Saint John of Tsagkria, with some scenes of the Christological cycle preserved in the naos (ca. 1280) iv) the small church of Saint Marina of Nera, where a large part of the iconographic program survives, as well as the epigraphs of its donors (first half of the 14th century), v) the small church of Saint Procopius, with the majority of the iconographic program still visible (ca. 1380), vi) the old (first) catholicon of the monastery of Archangel Michael Roukouniotis, where only the figure of saint Lawrence is preserved from the byzantine painting phase of the church (first half or middle of the 15th century), and, finally, vii) the small church of Saint Demetrius of Ampeliou, with only three depictions inside the naos (possibly, first quarter of the 16th century). Through the pages of my text, the preserved depictions of each of these seven churches are presented and analyzed separately, but also compared with the murals of other decorated churches of the same period (giving some emphasis in the area of the Dodecanese). Special iconographic characteristics, rare details and unique themes are detected, the stylistic features of the depictions distinguish, evidence concerning the identity of the painters and the sponsors are signalized and interpreted, and, of course, the connection of the style of the mural decoration of each symian church with the style of each era is investigated. Additionally, historical facts are utilized for the best interpretation of some very specific iconographic choices and, naturally, conclusions are drawn about the local community to which the donors of the iconographic programs belong, and finally the relations between Symi island and the capital of the Dodecanese, Rhodes island.

Στην παρούσα διατριβή εξετάζονται τα εναπομείναντα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες των εκκλησιών της Σύμης, στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Δωδεκανήσου, που έχουν τοποθετηθεί χρονικά στην παλαιοχριστιανική και βυζαντινή περίοδο και την περίοδο της ιπποτοκρατίας στα Δωδεκάνησα (1308/9-1523). Έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί επτά μνημεία με επιδαπέδιο και εντοίχιο ζωγραφικό διάκοσμο: α) μία παλαιοχριστιανική βασιλική, με ψηφιδωτό δάπεδο και λίγα σπαράγματα τοιχογραφιών, όλα χρονολογημένα στον 6ο αιώνα, β) ο ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου του Κυλινδριώτη, με τοιχογραφικό διάκοσμο από δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους (ο ανεικονικός διάκοσμος της πρώτης φάσης χρονολογείται στον 9ο αιώνα, ενώ οι παραστάσεις της δεύτερης γύρω στο 1200), γ) το εξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη της Τσαγκριάς, με ορισμένες χριστολογικές σκηνές στον χώρο του κυρίως ναού (περίπου 1280), δ) το ναΰδριο της Αγίας Μαρίνας, όπου διατηρείται μεγάλο μέρος του εικονογραφικού προγράμματος, καθώς και οι επιγραφές των κτητόρων του (πρώτο μισό του 14ου αιώνα), ε) το ναΰδριο του Αγίου Προκοπίου, με σχεδόν ολόκληρο το εικονογραφικό πρόγραμμα να σώζεται στο εσωτερικό του (περίπου 1380), στ) το παλαιό καθολικό της μονής του Αρχάγγελου Μιχαήλ του Ρουκουνιώτη, που από τη βυζαντινή ζωγραφική φάση του επιβιώνει μόνο η μορφή του αγίου Λαυρεντίου στην πρόθεση του ιερού (πρώτο μισό ή μέσα του 15ου αιώνα) και, τέλος, ζ) το εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου του Αμπελιού, με τρεις μόνο παραστάσεις στον χώρο του κυρίως ναού (μάλλον πρώτο τέταρτο του 16ου αιώνα). Μέσα από τις σελίδες της εργασίας μας παρουσιάζονται και αναλύονται οι διατηρούμενες παραστάσεις του καθενός από τα επτά μνημεία ξεχωριστά, αλλά και συγκρίνονται με τις παραστάσεις άλλων τοιχογραφημένων μνημείων της περιόδου (με έμφαση στον δωδεκανησιακό χώρο), εντοπίζονται διάφορες εικονογραφικές ιδιαιτερότητες, σπάνιες λεπτομέρειες και μοναδικά θέματα, αναγνωρίζονται τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά των απεικονίσεων, επισημαίνονται και ερμηνεύονται στοιχεία που αφορούν την ταυτότητα των ζωγράφων και των αφιερωτών, και, φυσικά, εξετάζεται η σύνδεση της τέχνης του ζωγραφικού διακόσμου του κάθε συμαϊκού ναού με την τέχνη της εκάστοτε εποχής. Επιπλέον, αξιοποιούνται ιστορικά γεγονότα για την όσο το δυνατόν ορθότερη ερμηνεία συγκεκριμένων εικονογραφικών επιλογών και, βέβαια, εξάγονται συμπεράσματα για την τοπική κοινωνία, στην οποία φαίνεται πως ανήκουν οι χορηγοί των εικονογραφικών προγραμμάτων, αλλά και για τη σχέση του νησιού με την πρωτεύουσα Ρόδο.