Η Χάλκη από την παλαιοχριστιανική εποχή μέχρι και το τέλος της περιόδου της ιπποτοκρατίας (5ος αιώνας - 1523): μνημεία, αρχιτεκτονική, τοπογραφία, κοινωνία

Abstract

The present thesis aims at presenting the total of the monuments of the island of Chalke in Dodecanese, dating from the Early Christian Period to the end of the period of the Knights (5th c. – 1523) and coming to results about the society and economy of the island through the study of the archaeological data. The list of the monuments, few at the beginning, was enriched through field work based sometimes on the interpretation the toponyms. Amongst the monuments were enlisted and dated between ca 1000-1523, the “kyphes”, huts built of rocks with corbelling and dressed on the outside with little stones. The dating of the kyphes made it possible to date to the same period the threshing – floors, the cisterns and υηε pits for seeds near them.Placing the monuments on the map of the island gives information about their distribution during the various periods and offers, at times, evidence on the demographic situation of the island in the relevant period.Correlating the chapels with the kyphes near them made it possible to identify villages consisted of a few kyphes –up to 15- , as well as pastoral and monastic settlements. Finally, on the basis of the archaeological data, the few historical sources, plus comparative material from other periods and districts, it was attempted to draw conclusions on the society and the economy of the island.In the main conclusions – contributions of this thesis the following are included:-The identification of a specific type of medieval habitation, that of the kyphes.-The proving that the uknown countryside of Chalke is a huge archaeological park full of monuments: chapels, kyphes, threshing-floors, cisterns, etc.-The systematic presentation of some medieval settlements, the structures and specific features of which are kept untouched up today.-The confirmation, through the example of Chalke, that material from later periods can be used sometimes to throw light on the life of the Middle Ages, since the pace of changing in rural and remote places like Chalke used to be very slow till the very middle of the 20th c.-For the first time, questions about monasticism and asceticism on Chalke were raised.

Η παρούσα διατριβή έχει ως στόχο να παρουσιάσει το σύνολο των μνημείων της Χάλκης Δωδεκανήσου που εντάσσονται στο χρονικό διάστημα από την παλαιοχριστιανική εποχή μέχρι και το τέλος της περιόδου της Ιπποτοκρατίας (5ος αιώνας – 1523 μ.Χ.) και, μέσα από τη μελέτη, κύρια, των αρχαιολογικών δεδομένων, να καταλήξει σε συμπεράσματα για την κοινωνία και την οικονομία του νησιού. Ο κατάλογος των λίγων, αρχικά, γνωστών μνημείων – ναών συμπληρώθηκε με έρευνα πεδίου και οδηγό, κάποιες φορές, τα τοπωνύμια. Στα μνημεία της περιόδου και, πιο συγκεκριμένα, στο διάστημα 1000-1523 μ.Χ. περίπου, κατατάχθηκαν και οι «κύφες», πετρόχτιστες καλύβες της Χάλκης, κτισμένες με ακατέργαστους βράχους κατά το εκφορικό σύστημα και επενδυμένες, οι περισσότερες, εξωτερικά, με μικρές πέτρες. Η χρονολόγησή τους στην περίοδο αυτή συμπαρασύρει χρονολογικά και άλλα βοηθητικά των κυφών κτίσματα, όπως αλώνια «βιστέρνες» (στέρνες και «βούες» (σπορόλακκους).Η τοποθέτηση των μνημείων πάνω στο χάρτη του νησιού έδωσε πληροφορίες για τη διασπορά τους κατά τις διάφορες εποχές και στοιχεία, κάποιες φορές, για τη δημογραφική καταστάσή του στις αντίστοιχες περιόδους.Ο συσχετισμός ναών – κυφών οδήγησε στον εντοπισμό «χωριών» κυφών, δηλαδή, μικρών αγροτικών, κυρίως, οικισμών, κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, αλλά και μοναστικών.Τέλος, με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα, τις λιγοστές πηγές, αλλά και συγκριτικό υλικό από άλλες περιοχές και εποχές, έγινε προσπάθεια να εξαχθούν συμπεράσματα για την κοινωνία και την οικονομία του νησιού.Στα κυριότερα συμπεράσματα – συμβολές της διατριβής συγκαταλέγονται:-Ο εντοπισμός ενός τύπου μεσαιωνικής κατοικίας, αυτού των κυφών.-Η απόδειξη ότι η άγνωστη ύπαιθρος της Χάλκης είναι ένα τεράστιο αρχαιολογικό πάρκο γεμάτο μεσαιωνικά κτίσματα: ναούς, κύφες, αλώνια, στέρνες, «βούες».-Η συστηματική παρουσίαση κάποιων μεσαιωνικών οικισμών, που διατηρούν μέχρι σήμερα αναλλοίωτη τη δομή και τα χαρακτηριστικά τους.-Η κατάδειξη, μέσα από το παράδειγμα της Χάλκης, πως το λαογραφικό υλικό, χρησιμοποιημένο με σύνεση, μπορεί να φωτίσει πτυχές της ζωής του μεσαίωνα, εφόσον οι ρυθμοί εξέλιξης, μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα, σε κάποιες περιοχές υπήρξαν πολύ αργοί.-Η θέση του ζητήματος του μοναχισμού – ασκητισμού στη Χάλκη από την παλαιοχριστιανική κιόλας περίοδο.