Η οικολογία του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου

Abstract

Play during primary school recess constitutes the most important among other children’s activities. The present dissertation investigates the free play during primary school recess, through listening to the speech of the children themselves. The developmental importance of play during school recess is related to the physical, cognitive, emotional and social development of the child. According to this approach, the importance of the interaction and interconnection of the socio-cultural environment and the active role of children themselves in their developmental process is recognized in the special context of the school recess. As far as play is concerned, this is viewed as a complex and contradictory concept and at the same time as an important activity with a specific meaning for the children themselves. The following research questions were explored in this particular survey: 1. What does the activity of play during primary school recess consist of? 2. What factors are connected and contribute to the formation of the game framework during primary school recess? 3. How do the different elements of the play context in the primary school recess relate to each other and co-construct it? 4. What is the meaning of playing in the primary school recess for the children themselves, from their point of view? 5. To what extent are appropriate conditions provided to support the complexity of the game during primary school recess? An ethnographic case study was conducted in which Bronfenbrenner's 'Process-Person-Context-Time' (PPCT) research model was used to highlight all the interactions and complexities between the factors involved in the games performed during school recess. In addition, procedures and techniques of qualitative analysis of research data were adopted, based on the methodology of grounded theory, aiming at the in-depth understanding of the phenomenon under investigation. The research was conducted during the school year 2015-2016 in a public primary school in Athens, in a suburb of middle class of socio-economic class, with a capacity of about three hundred students and twenty-five teachers. The following research techniques were used: Seven-month participatory field observation during the two major recess slots in the school playground involving informal interviews and discussions in the field of research, twelve focus groups of six to nine boys and girls, a total of 82 students, aged 6 to 12 years old, eight one-on-one interviews with 4 boys and 4 girls and twenty one-on-one interviews with full-time teachers (16 women and 5 men). From the analysis of the data four main (descriptive) categories - axes emerged which seemed to globally capture what recess play is as well as what it means for primary school children: 1) The determinants of the act of play at recess: variety of games, participating players, spectators , teachers on duty, material infrastructure-space, school rules 2) The main phases of the games process: beginning, development, end 3) The importance of play for children: interaction and friendship, freedom in choosing and making decisions, personal satisfaction and children’s active role in the meaning making process, intense feelings and struggle and 4) The necessary conditions for ensuring children's satisfaction from play: man-made, material, institutional, moral framework. These categories -constitute the ecology of the primary school recess , which can be summarized as follows: the recess in primary schoolyard is a compound framework for building the complexity of the game, through the implementation of which children give meaning to their world, actively negotiating the socio-cultural environment of the school, especially when the conditions are supportive to play by adults. The ecology of play is related to the construction of complex relationships with the material and the human environment and finally with both the satisfaction of children and physical, cognitive, emotional and social development.As it turned out in the present research, in the school yard the complex, multidimensional, dynamic and often contradictory character of the play emerges, which is difficult to interpret in terms of order and regularity, as an exclusively spontaneous and romantic activity. Its capture in terms of different dimensions and parameters, perfectly connected to the social and cultural contexts, ultimately contributes a better perception and understanding through a realistic process.

Το παιχνίδι έχει υποστηριχθεί ερευνητικά πως αποτελεί την κυριότερη δραστηριότητα των παιδιών του δημοτικού σχολείου κατά τη διάρκειά του σχολικού διαλείμματος. Αντικείμενο πραγμάτευσης της παρούσας διατριβής αποτελεί το ελεύθερο παιχνίδι κατά το διάλειμμα του δημοτικού σχολείου, μέσα από την ακρόαση του λόγου των ίδιων των παιδιών. Η αναπτυξιακή σημασία του παιχνιδιού στο διάλειμμα σχετίζεται με τη σωματική, τη γνωστική, τη συναισθηματική και την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Στην προσέγγιση αυτή, αναγνωρίζεται στο ιδιαίτερο πλαίσιο του διαλείμματος η σημαντικότητα της αλληλεπίδρασης και αλληλοσύνδεσης του κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος και του ενεργού ρόλου του ίδιου του παιδιού στην αναπτυξιακή του διαδικασία. Όσον αφορά στο παιχνίδι, αυτό προσεγγίζεται ως έννοια πολύπλοκη και με αντιφάσεις και παράλληλα ως μια σημαντική δραστηριότητα με συγκεκριμένη νοηματοδότηση για τα ίδια τα παιδιά. Στην εργασία διερευνήθηκαν τα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: 1. Σε τι συνίσταται η δραστηριότητα του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου; 2. Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του πλαισίου του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου; 3. Πώς συνδέονται μεταξύ τους τα διαφορετικά στοιχεία του πλαισίου του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου και το συνδιαμορφώνουν; 4. Ποιο είναι το νόημα του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου για τα ίδια τα παιδιά, σύμφωνα με την οπτική τους; 5. Σε ποιο βαθμό εξασφαλίζονται συνθήκες υποστήριξης της πολυπλοκότητας του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου;Πραγματοποιήθηκε εθνογραφική μελέτη περίπτωσης ενώ το ερευνητικό μοντέλο «διεργασίας-προσώπου-πλαισίου-χρόνου» («Process-Person-Context-Time» - PPCT) της βιοοικολογικής θεώρησης του Bronfenbrenner χρησιμοποιήθηκε ώστε να αναδειχθούν όλες οι αλληλεπιδράσεις και οι πολλαπλοί συσχετισμοί μεταξύ των παραγόντων που εμπλέκονται στο παιχνίδι στο διάλειμμα. Επίσης, υιοθετήθηκαν διαδικασίες και τεχνικές ποιοτικής ανάλυσης των δεδομένων της έρευνας, βάσει της μεθοδολογίας της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας, για την εις βάθος κατανόηση του υπό διερεύνηση φαινομένου. Η έρευνα έγινε το σχολικό έτος 2015-2016 σε δημόσιο δημοτικό σχολείο της Αθήνας, σε προάστιο μεσαίας οικονομικοκοινωνικής τάξης, δυναμικότητας περίπου τριακοσίων μαθητών και είκοσι πέντε εκπαιδευτικών. Οι ερευνητικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν οι ακόλουθες: Επτάμηνη συμμετοχική παρατήρηση στο πεδίο του αύλειου χώρου κατά το διάλειμμα, μαζί με άτυπες συνεντεύξεις-συζητήσεις στο πεδίο της έρευνας, δώδεκα ομάδες εστίασης των έξι έως εννέα αγοριών και κοριτσιών, συνολικά 82 μαθητών, ηλικίας 6 έως 12 ετών, οκτώ ατομικές συνεντεύξεις με 4 αγόρια και 4 κορίτσια και εικοσιμία ατομικές συνεντεύξεις με μόνιμους εκπαιδευτικούς (16 γυναίκες και 5 άντρες). Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψαν τέσσερις κύριες (περιγραφικές) κατηγορίες – άξονες οι οποίες φάνηκε να αποτυπώνουν σφαιρικά το τι είναι και τι σημαίνει το παιχνίδι του διάλειμμα για τα παιδιά του δημοτικού σχολείου: 1) Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του παιχνιδιού στο διάλειμμα: παιχνίδια, συμμετέχοντες παίκτες, θεατές, εφημερεύοντες εκπαιδευτικοί, υλικοτεχνική υποδομή-χώρος, κανόνες σχολείου 2) Η διαδικασία υλοποίησης του παιχνιδιού: έναρξη, εξέλιξη, λήξη 3) Η σημασία του παιχνιδιού για τα ίδια τα παιδιά: αλληλεπίδραση και φιλία, ελευθερία/επιλογή και λήψη αποφάσεων, προσωπική ικανοποίηση και ενεργός ρόλος των παιδιών στην κατασκευή νοημάτων, έντονα συναισθήματα και 4) Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εξασφάλιση ικανοποίησης των παιδιών από τα παιχνίδια: ανθρωπογενές, υλικό, θεσμικό, ηθικό πλαίσιο. Οι κατηγορίες αυτές αποτυπώνουν την οικολογία του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου, η οποία μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: το προαύλιο στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου αποτελεί ένα σύνθετο πλαίσιο οικοδόμησης της πολυπλοκότητας του παιχνιδιού, μέσω της υλοποίησης του οποίου τα παιδιά νοηματοδοτούν τον κόσμο τους διαπραγματευόμενα ενεργητικά το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον του σχολείου, ιδίως όταν οι συνθήκες είναι υποστηρικτικές για το παιχνίδι από τους ενήλικες. Η οικολογία του παιχνιδιού συνδέεται με την οικοδόμηση πολύπλοκων σχέσεων με το υλικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον και εντέλει τόσο με την ικανοποίηση των παιδιών, όσο και με τη δημιουργία ευκαιριών για ψυχοσωματική, κοινωνική και νοητική τους ανάπτυξη. Όπως προέκυψε στην παρούσα έρευνα, στο σχολικό προαύλιο αναδεικνύεται ο πολύπλοκος, πολυδιάστατος, δυναμικός και συχνά αντιφατικός, χαρακτήρας του παιχνιδιού που είναι δύσκολο να ερμηνευτεί με όρους ευταξίας και κανονικότητας, ως αποκλειστικά αυθόρμητη και ρομαντική δραστηριότητα. Η αποτύπωσή του ως προς διαφορετικές διαστάσεις και παραμέτρους, απόλυτα συνδεδεμένες με τα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα, συμβάλλει εντέλει στην καλύτερη αντίληψη και κατανόησή του με τρόπο άμεσο και ρεαλιστικό.