Το υπόμνημα του Πρόκλου στον πλατωνικό "Κρατύλο": προς μία φιλοσοφία της γλώσσας;

Abstract

In the present assignment is concerned with the philosophical researches of Proclus in his Commentary in the Platonic Kratylos. We will venture to peruse with the due analytical competence and to integrate his work in philological and philosophical fields, such as Philosophy of Language, Cognition, Aesthetics, Logic, Ontology, Politics and Ethics and to proceed to the resulting extensions. In this context we will highlight the way in which language in his work reflects reality and, subsequently, how words are characterized by their causal epistemological function. Through this prism, the neo-Platonic scholar forms on the occasion of words a theoretical system of principles which reflects the connection of the physical with the metaphysical realm, which he includes with their distinctions in a coherent and holistic context. The central role in this treatise is played by the concept of "name", which reflects the sound and phthonic depiction of the wholeness of earthly and transcendental reality. The name, however, is not merely a material-verbal representation of an object; on the contrary, it is an instrument of communication, the key task of which is to connect the supernatural world with the world of natural experience. His position is quite demanding, as long as we consider how the connection is attempted through the "identity" of two different quality worlds with different specifications, different properties and epistemological and ontological basis. In fact, the world of the senses is, in almost the entire Platonic tradition, the reflection of the imaginary reality. Therefore, the two levels differ significantly in value. Therefore, we realize that the name has undertaken an unattainable task with many requirements, which start from the constituent parts and unravel to its communicative-linguistic-political extensions. The name, then, consists of its ΄΄φύσει΄΄ position and its legal ΄΄θέσει’’ position, and thus is dual. In its form, if it verbally captures beings and their meanings, being an integral part of their existence, it is ‘’φύσει’’, if a priori, in the creation of each being, it is attributed as its constituent element and its corresponding name, which makes it - or shows how different it is from other beings. In this context we must point out that depending on the percentage of participation of beings in the corresponding Platonic Idea, the percentage of the ‘’φύσει’’ dimension of the name is also reflected. Then, its ‘’θέσει’’ perspective is marked, on the one hand, by the fact that it is an audio-verbal representation of the being and therefore has a material dimension based permanently on etymological rules and, on the other hand, that it is intended for use as a communication tool by mortals, whose deficient entity does not allow them to fully know the real and total essence of beings. This work, then, has been shouldered by the denominator, who is a philosopher and is distinguished by his soul purified by materialistic bliss. He has seen ‘’Ἀγαθόν’’, he knows the essence of things, he consciously desires and morally realizes during his intercourse with the other citizens the lessons of contemplation of ‘’Ἕν’’, the highest Authority, and his concern is to pass them on in order to free them from the disharmony of the life of the senses. The philosopher who has undertaken the process of naming is none other than the Platonic philosopher-king and beyond the construction of names through the careful connection of the linguistic signifier with the signified is in charge (knowingly and optionally without being imposed without anything in his value thoughts, movements and behaviors) to teach his successors the way in which names are given to beings. Realizing his mortal nature and having the moral duty to pass on his knowledge to the next enlightened -in his expectation- generation, he simultaneously builds names, teaches his chosen and truth-initiated students and provides his fellow citizens with a double work appropriate to work together harmoniously and coexist based on solid foundations. Understandably, the political dimension as well as the moral perspective of philosophers and naming is pervasive. Proklos therefore concludes with the proven in his work that name is a teaching and legislative tool whose purpose is both the political perspective communication of mortal people with each other as well as the cognitive and their ontological contact with the transcendental reality of whose culmination is Ἕν- Ἀγαθόν. Ensuring this integrity communication has been taken over by the philosophical mind, which both as a legislator and as a grammarian but also as a teacher through the love with the divine he also captures and realizes in the creative process of the names the uniformity, the harmony, the correctness and the elegance applying the aesthetic extensions of the Idea of Beauty. We observe in this way at this point and the influence of the philosophical field of Aesthetics.As has already been seen, the headmaster of the Academy, adopts several of the positions of Plato and, subsequently, evolves them and attributes them to a more modern one optics. The way he analyzes the theories of his predecessor is extreme scientific, as from the beginning of his work he hastens to present us the research method he will follow, to emphasize the importance of the dialectic which it shares and contrasts with the subordinate rhetoric and sophistication. The analytical and interpretive process which he follows demonstrates the holistic approach to the issue of names and naming, provided that it sets out every aspect of it with absolute detail and interdependent with all the others. For other reasons, leads to the same conclusions from different paths of analysis and the it is this sign that fascinates us to watch the way his deep thinking unfolds. We must note, however, that the way by which it goes from one paragraph to another is basically not stated by him, a detail that we try to highlight through it our processing, with the appropriate reconstructions in our estimation.

Στην παρούσα εργασία ασχολούμεθα με τις φιλοσοφικές έρευνες του Πρόκλου στο Υπόμνημά του στον πλατωνικό Κρατύλον. Επιχειρούμε να αναγνώσουμε με την δέουσα αναλυτική επάρκεια και να εντάξουμε το έργο του σε φιλολογικούς και φιλοσοφικούς κλάδους, όπως είναι της Φιλοσοφίας της Γλώσσας, της Γνωσιολογίας, της Αισθητικής, της Λογικής, της Οντολογίας, της Πολιτικής και της Ηθικής και να προβούμε στις προκύπτουσες ερμηνευτικές προεκτάσεις. Στο εν λόγω πλαίσιο θα αναδείξουμε τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα στο έργο του αποτυπώνει την πραγματικότητα και, ακολούθως, το πώς οι λέξεις χαρακτηρίζονται από την αιτιολογική επιστημολογικά λειτουργία τους. Υπό αυτό το πρίσμα, ο νεοπλατωνικός σχολάρχης συγκροτεί με αφορμή τις λέξεις ένα θεωρητικό σύστημα αρχών το οποίο αντανακλά την σύνδεση του φυσικού με το μεταφυσικό σύμπαν, τα οποία εντάσσει με τις διακριτότητές τους σε ένα συνεκτικό και ολιστικό πλαίσιο. Κεντρικόν ρόλο στην εν λόγω πραγματεία διαδραματίζει η έννοια του «ονόματος», το οποίο αντανακλά την ηχητική και την φθογγική αποτύπωση του συνόλου της επίγειας και της υπερβατικής πραγματικότητας. Το όνομα, όμως, δεν είναι απλά μία υλική-λεκτική αναπαράσταση ενός αντικειμένου· αντιθέτως, συνιστά ένα όργανο επικοινωνίας, τού οποίου κομβικό εγχείρημα αποτελεί η σύνδεση του υπερουράνιου κόσμου με τον κόσμο τής φυσικής εμπειρίας. Η θέση του αυτή είναι αρκετά απαιτητική, αρκεί να αναλογισθούμε πως επιχειρείται η σύνδεση μέσω τής «ταυτοπάθειας» δύο διαφορετικής ποιότητας κόσμων με διαφορετικές προδιαγραφές, διαφορετικές ιδιότητες και γνωσιολογικής και οντολογικής βάσης. Μάλιστα ο κόσμος των αισθήσεων αποτελεί, σχεδόν στο σύνολο της πλατωνικής παράδοσης το απείκασμα της νοητής πραγματικότητας. Επομένως, τα δύο επίπεδα διαφέρουν παρασάγγες αξιακά. Ως εκ τούτου, αντιλαμβανόμεθα πως το όνομα έχει αναλάβει ένα δυσεπίτευκτο έργο με πολλές απαιτήσεις, οι οποίες εκκινούν ήδη από την συστατική διάθεση και εκδιπλώνονται μέχρι τις επικοινωνιακές-γλωσσολογικές-πολιτικές προεκτάσεις του. Το όνομα, λοιπόν, συνίσταται από την φύσει θέση του και από την νόμω-θέσει θέση του και τοιουτοτρόπως είναι δισυπόστατο. Κατά την μορφή του, εφόσον αποτυπώνει λεκτικά τα όντα και τις σημασίες τους, αποτελώντας αναπόσπαστο τμήμα τής ύπαρξής τους είναι φύσει, εφόσον a priori κατά την δημιουργία εκάστοτε όντος τού αποδίδεται ως συστατικό στοιχείο του και η αντίστοιχη ονομασία του, η οποία το καθιστά να -ή αναδεικνύει το πόσο- διαφέρει από τα υπόλοιπα όντα. Στην συνάφεια αυτή οφείλουμε να επισημάνουμε πως ανάλογα με το ποσοστό μέθεξης των όντων στην αντίστοιχη πλατωνική Ιδέα του αντανακλάται και το ποσοστό τής φύσει διάστασης του ονόματος. Ακολούθως, η θέσει προοπτική του σηματοδοτείται, αφενός, από το δεδομένο πως αποτελεί ηχητική-λεκτική αναπαράσταση του όντος και ως εκ τούτου διαθέτει μία υλική διάσταση βασιζόμενη μονίμως σε ετυμολογικούς κανόνες και, αφετέρου, πως προορίζεται για χρήση ως όργανο επικοινωνίας από τους θνητούς ανθρώπους, των οποίων η ελλειμματική οντότητά τους δεν τους επιτρέπει να γνωρίζουν πλήρως την πραγματική και ολική ουσία των όντων. Το εν λόγω, λοιπόν, έργο έχει επωμιστεί ο ονοματοθέτης, ο οποίος είναι φιλόσοφος και διακρίνεται από την κεκαθαρμένη από τον υλιστικό ευδαιμονισμό ψυχή του. Έχει θεαθεί το Αγαθόν, γνωρίζει την ουσία των πραγμάτων, συνειδητά επιθυμεί και ηθικά πραγματώνει κατά την συναναστροφή του με τους υπόλοιπους πολίτες τα διδάγματα της ενατένισης του Ἑνός, της ανώτατης Αρχής, και έχει ως μέλημά του να τους τα μεταλαμπαδεύσει ώστε να τους απαλλάξει από την δυσαρμονία τού βίου των αισθήσεων. Ο φιλόσοφος ο οποίος έχει αναλάβει την διαδικασία τής ονοματοθεσίας δεν είναι άλλος από τον πλατωνικό φιλόσοφο-βασιλέα και πέραν της δόμησης των ονομάτων μέσω τής προσεκτικής σύνδεσης του γλωσσολογικού σημαίνοντος με το σημαινόμενο είναι επιφορτισμένος (εν γνώσει και κατ’ έπιλογήν του δίχως τίποτα να είναι επιβεβλημένο στις αξιακές σκέψεις, κινήσεις και συμπεριφορές του) να διδάξει τους διαδόχους του τον τρόπο κατά τον οποίο τα ονόματα αποδίδονται στα όντα. Αντιλαμβανόμενος την θνητή φύση του και έχοντας το ηθικό χρέος να μεταβιβάσει στην επόμενη πεφωτισμένη -κατά την προσδοκία του- γενεά τις γνώσεις του ταυτόχρονα δομεί ονόματα, διδάσκει τους εκλεκτούς και μυημένους στην αλήθεια μαθητές του και παρέχει στους συμπολίτες του ένα διπλό έργο κατάλληλο και προαπαιτούμενο, ώστε να συνεργαστούν αρμονικά και να συμβιώσουν στηριζόμενοι σε στέρεες βάσεις. Όπως γίνεται κατανοητό, η πολιτική διάσταση καθώς και η ηθική προοπτική των φιλοσόφων και της ονοματοθεσίας είναι διάχυτη. Ο Πρόκλος καταλήγει λοιπόν στην αποδεδειγμένη στο έργο του παραδοχή πως το όνομα είναι διδακτικό και νομοθετικό όργανο, του οποίου ο σκοπός είναι τόσο η πολιτικής προοπτικής επικοινωνία των θνητών ανθρώπων μεταξύ τους όσο και η γνωσιολογική και η οντολογική επαφή τους με την υπερβατική πραγματικότητα, της οποίας η κορύφωση είναι το Ἕν- Ἀγαθόν. Την διασφάλιση της ακέραιας αυτής επικοινωνίας έχει αναλάβει ο φιλοσοφικός νούς, ο οποίος τόσο ως νομοθέτης, όσο και ως γραμματικός αλλά και ως διδάσκαλος μέσω τού έρωτα με το θείον αποτυπώνει και πραγματώνει κατά την δημιουργική διαδικασία των ονομάτων την ομοιομορφία, την αρμονία, την ορθότητα και την καλλιέπεια εφαρμόζοντας τις καλαισθητικές προεκτάσεις τής Ιδέας τού Κάλλους. Παρατηρούμε τοιουτοτρόπως στο εν λόγω σημείο και την επίδραση του φιλοσοφικού κλάδου τής Αισθητικής.Όπως έχει ήδη διαφανεί, ο σχολάρχης τής Ακαδημίας, υιοθετεί αρκετές από τις θέσεις τού Πλάτωνα και, ακολούθως, τις εξελίσσει και τους αποδίδει μία πιο σύγχρονη οπτική. Ο τρόπος με τον οποίο αναλύει τις θεωρίες τού προκατόχου του είναι άκρως επιστημονικός, καθώς ήδη από την αρχή του έργου του σπεύδει να μας παρουσιάσει την ερευνητική μέθοδο την οποία θα ακολουθήσει, να υπογραμμίσει την σπουδαιότητα της διαλεκτικής την οποία συμμερίζεται και να την αντιδιαστείλει με την υποδεέστερη ρητορεία και σοφιστική. Η αναλυτική και ερμηνευτική διαδικασία την οποία ακολουθεί αποδεικνύει τον ολιστικό τρόπο προσέγγισης του ζητήματος περί των ονομάτων και της ονοματοθεσίας, εφόσον εκθέτει κάθε πτυχή του με απόλυτη λεπτομέρεια και αλληλοεξαρτώμενη από όλες τις υπόλοιπες. Με άλλους λόγους, οδηγείται στα ίδια συμπεράσματα από διαφορετικές οδούς ανάλυσης και η επισήμανση αυτή είναι που μας συναρπάζει και μας καθηλώνει να παρακολουθήσουμε τον τρόπο εκτύλιξης της εμβριθούς σκέψης του. Πρέπει πάντως να σημειώσουμε ότι ο τρόπος διά του οποίου μεταβαίνει από την μία παράγραφο στην άλλη κατά βάση δεν δηλώνεται από τον ίδιο, λεπτομέρεια που επιχειρούμε να αναδείξουμε μέσω της επεξεργασίας μας, με τις κατά την εκτίμησή μας, δέουσες ανακατασκευές.