Η χρήση ουσιών από εφήβους στο περιβάλλον του σχολείου και η συσχέτισή της με τις κοινές ψυχικές διαταραχές

Abstract

Background: Onset of alcohol use and alcohol-related problems mainly occur during adolescence. Drinking alcohol in adolescence or early adulthood is a global problem that puts young people at risk, with serious personal, social and economic consequences for themselves, their families and society. Its potential positive effects on mood and social life as well as familiarity with the negative consequences make alcohol a socially acceptable substance, in many cases even for use by minors. Many studies however confirm the harmful effects of its use especially at an early age. Alcohol is a major risk factor for morbidity and mortality in youth. Furthermore, alcohol related problems have been associated with physical and mental health problems, risky and violent behaviours, low achievement in school, road accidents and injuries. Patterns of alcohol use at this period of life are strongly associated with alcohol related behaviors latter in adulthood. This makes the identification of predefined problem exposure agents and timely intervention crucial. Aims: Aim of the current study is to examine the prevalence of various patterns of alcohol consumption and the association of hazardous alcohol use with mental health, a range of school and family related variables and the use of health services in a community sample of Greek adolescents. The study included research data from two time periods: a) 2008, just before the start of the 2009 crisis and b) 2016, during the crisis. Methods: 2431 adolescents attending 25 senior high schools in Greece were the stratified random sample that participated at the second phase of 2008 study consisted of the computerized Greek version of a fullystructured psychiatric interview (revised Clinical Interview Schedule). The alcohol use was assessed using questions taken from a previous WHO school survey. Several sociodemographic and socioeconomic variables, health services use, nicotine and cannabis use have been also assessed. A brief questionnaire was used to collect the 2016 survey data (n= 507 adolescents), which included a summary evaluation assessed by the CIS-R psychiatric interview, socio-demographic and socioeconomic variables and alcohol, tobacco and substance use questions. Results: The majority of the adolescents consume alcohol with a mild frequency and they prefer light alcoholic beverages. A significant number of teenagers get drunk although most abstain from this harmful behavior. Boys drink and get drunk more often than girls and the older the age, the greater the risk of intoxication. Frequent alcohol consumption and drunkenness are strongly associated with the presence of psychiatric disorders, smoking and cannabis use, lower school performance, bad or fair relationship with father and increased health services use as both surveys show. Conclusions: Regardless of the socio-economic changes that have taken place over the years and despite the explicit prohibitions of the law, a large proportion of boys and girls in our country drink before the age of 18. The crisis that our country is going through in recent years does not seem to have increased the rates of frequent use or drunkenness in the student population. Wine and beer are more often chosen by Greek teenagers. Those who seek help, especially those who are at the same time mentally ill, as well as students who use tobacco, cannabis or have low school performance should be a priority for inclusion in prevention interventions as they belong to the high-risk group.

Εισαγωγή: Η έναρξη, η τακτική χρήση και συχνά τα πρώτα στάδια κατάχρησης αλκοόλ εντοπίζονται ήδη από την εφηβική ηλικία. Η κατανάλωση αλκοόλ στην εφηβεία ή στη πρώιμη ενήλικη ζωή είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που θέτει σε κίνδυνο τα νεαρά άτομα, έχοντας σοβαρές προσωπικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες τόσο για τους ίδιους όσο και τις οικογένειές τους αλλά και την κοινωνία γενικότερα. Πολλές έρευνες επιβεβαιώνουν τις επιβλαβείς συνέπειες από τη χρήση του ιδίως σε μικρή ηλικία. Είναι από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για θνησιμότητα και νοσηρότητα παγκοσμίως, έχει συσχετιστεί με προβλήματα ψυχικής υγείας, θεωρείται αιτία ατυχημάτων, τραυματισμών, αντικοινωνικής συμπεριφοράς, βίας και διακοπής διαπροσωπικών σχέσεων. Τα πρότυπα κατανάλωσης αλκοόλ που διαμορφώνονται σ’ αυτή την ηλικιακή φάση φαίνεται να επηρεάζουν τις μετέπειτα συνήθειες του ενήλικου ατόμου σχετικά με την χρήση της νόμιμης αυτής ψυχοδραστικής ουσίας. Το γεγονός αυτό καθιστά τον εντοπισμό προκαθοριστικών παραγόντων εκδήλωσης προβληματικής χρήσης και την έγκαιρη παρέμβαση καθοριστικής σημασίας. Στόχοι: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση του επιπολασμού και των κοινωνικοδημογραφικών συσχετίσεων της χρήσης αλκοόλ σε ένα δείγμα εφήβων μαθητών Δ/θμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Μελετήθηκε επίσης η συννοσηρότητα με κοινές ψυχικές διαταραχές και κατανάλωση άλλων ουσιών αλλά και η χρήση υπηρεσιών υγείας από εφήβους που κάνουν επικίνδυνη κατανάλωση αλκοόλ. Η μελέτη περιελάμβανε ερευνητικά δεδομένα από δύο χρονικές περιόδους: το 2008, δηλαδή λίγο πριν την έναρξη της κρίσης του 2009 και το 2016, κατά τη διάρκεια της κρίσης. Δίνεται έτσι και η ευκαιρία σύγκρισης των δεδομένων αυτών και εξαγωγής χρήσιμων συμπερασμάτων. Μέθοδοι: Μέσω μιας διαδικασίας τυχαίας στρωματοποιημένης δειγματοληψίας προέκυψε ένα δείγμα 2,431 εφήβων, στους οποίους χορηγήθηκε στη δεύτερη φάση της μελέτης του 2008 μια λεπτομερής ψυχιατρική συνέντευξη. Η ψυχιατρική νοσηρότητα εκτιμήθηκε μέσω της πλήρους δομημένης ψυχιατρικής συνέντευξης Clinical Interview Schedule – Revised (CIS-R). Για την εκτίμηση της χρήσης αλκοόλ επιλέχθηκαν ερωτήσεις από τη διεθνή έκδοση του ερωτηματολογίου HBSC. Επίσης, αντλήθηκαν δεδομένα για διάφορες κοινωνικοδημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές μεταβλητές, τη σχολική επιθετικότητα, τη χρήση υπηρεσιών υγείας και τη χρήση νικοτίνης και κάνναβης. Για τη συλλογή των δεδομένων της έρευνας του 2016 (n = 507 έφηβοι) χρησιμοποιήθηκε ένα σύντομο ερωτηματολόγιο το οποίο περιελάμβανε μια συνοπτική αξιολόγηση που εκτιμά η ψυχιατρική συνέντευξη CIS-R, κοινωνικοδημογραφικές και κοινωνικο-οικονομικές μεταβλητές καθώς και ερωτήσεις σχετικά με τη χρήση νικοτίνης, κάνναβης και αλκοόλ. Αποτελέσματα: Η πλειοψηφία των εφήβων μαθητών πίνουν, με ήπια συχνότητα και δείχνοντας προτίμηση στα ελαφριά αλκοολούχα ποτά. Ένας σημαντικός αριθμός εφήβων μεθά αν και οι περισσότεροι απέχουν από αυτήν την επικίνδυνη συμπεριφορά. Αναφορικά με τα δύο φύλα, τα αγόρια πίνουν και μεθούν συχνότερα από τα κορίτσια ενώ η μεγαλύτερη ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο μέθης. Κακή σχέση με τους γονείς, κυρίως με τον πατέρα, σχετίζεται με ανάπτυξη αρνητικών προτύπων συμπεριφοράς αλκοόλ. Το κάπνισμα αναδεικνύεται σε ένα σταθερό παράγοντα συσχετισμού τόσο με τη συχνή χρήση όσο και με τη μέθη, ενώ η κάνναβη αυξάνει τον κίνδυνο κυρίως για συχνή χρήση. Οι μαθητές με μέτριες επιδόσεις έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμπλακούν με προβληματική κατανάλωση αλκοόλ όπως επιβεβαιώνουν και οι δύο μελέτες. Όσον αφορά την ψυχιατρική νοσηρότητα φαίνεται να σχετίζεται με προβληματική χρήση. Συμπεράσματα: Ανεξάρτητα από τις κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο πέρασμα των χρόνων και παρά τις σαφείς απαγορεύσεις του νόμου, μεγάλο ποσοστό αγοριών και κοριτσιών στη χώρα μας έπινε και συνεχίζει να πίνει πριν την ηλικία των 18 ετών. Η κρίση που διέρχεται η χώρα μας τα τελευταία χρόνια δε φαίνεται να αύξησε τα ποσοστά συχνής χρήσης ή μέθης στο μαθητικό πληθυσμό. Το κρασί και η μπύρα, επιλέγονται πιο συχνά από τους Έλληνες εφήβους. Όσοι απευθύνονται για βοήθεια και κυρίως όσοι ταυτόχρονα εμφανίζουν ψυχιατρική νοσηρότητα καθώς επίσης και οι μαθητές που κάνουν χρήση καπνού, κάνναβης ή παρουσιάζουν μειωμένη σχολική επίδοση θα πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα για ένταξη σε παρεμβάσεις πρόληψης καθώς ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου.