Ηχοτοπίο της μοναχικής λατρείας: ελληνική και ρωσική λειτουργική παράδοση

Abstract

This study examines the acoustic dimension of monastic polity, the monastic mode and locus of life as a unified auditory landscape, which expresses man’s path towards his existential integration in his communion with God, “in the image and in the likeness”. Examining the monastic landscape from a theological and ascetic point of view and by taking recourse to the testimonies of liturgical practice show that the unity of speech and gesture and formations (“gesture”, “sound-neumatic system”) are found at the basis of its ideal resonance as an expression of man’s attempt to attain to divine mimesis. We focus on the dominance of the voice within the acoustical ideal of Orthodox worship (of both the Greek and Russian tradition), which has a deep historical and theological core, expressing the meaning of Christianity as memesis of divine nature. It is shown that living, oral speech in combination with gesture and silence is fundamental to the art of worship. The human voice, as an integration of the three hypostases of its essence, namely sound, silence and gesture, is an acoustial espression of one’s personality. Furthermore, it is regarded as a spatial expression of its psychosomatic integrity. The sound-neumetic system of divine worship manifests the intelligent meanings of things and links them to an facing “spiritual choreography” of divine worship, that is, the sound space of divine mimesis, in which the coexistence of opposition of persons and things reveal the essential identity of the beings as images of God.

Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η ακουστική διάσταση της μοναχικής πολιτείας, του μοναστικού τρόπου και τόπου ζωής ως ενιαίο ηχοτοπίο, το οποίο εκφράζει την πορεία του ανθρώπου προς την υπαρξιακή ολοκλήρωσή του στην κοινωνία του με τον Θεό, στο «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν». Η μελέτη του ηχοτοπίου της μοναχικής λατρείας από τις θεολογικές, ασκητικές απόψεις και τις μαρτυρίες της λειτουργικής πρακτικής αποδεικνύει ότι στη βάση του ηχητικού ιδεώδους της βρίσκεται η ενότητα του φθεγγομένου λόγου και των σωματικών κινήσεων και σχημάτων («χειρονομία», «ήχο-νευματικό σύστημα»), ως έκφραση της προσπάθειας του ανθρώπου προς την θεϊκή μίμηση. Εστιάζουμε στην κυριαρχία της φωνής στο ακουστικό ιδεώδες της Ορθόδοξης λατρείας (της ελληνικής και ρωσικής παραδόσεως), η οποία έχει μια βαθειά ιστορική και θεολογική βάση, εκφράζοντας το νόημα του Χριστιανισμού ως θείας φύσεως μίμησιν. Αποδεικνύεται ότι ο ζωντανός, φθεγγόμενος λόγος σε συνδυασμό με την χειρονομία και την σιωπή είναι θεμελιώδης στην τέχνη της λατρείας. Η φωνή του ανθρώπου ως ακουστική έκφραση της προσωπικότητας στην σύνδεση των τριών υποστάσεων της ουσίας της, δηλαδή του ήχου, της σιωπής και της χειρονομίας, θεωρείται ως μια χωρική παρουσίαση της ψυχοσωματικής του ακεραιότητας. Το ήχο-νευματικό σύστημα της θείας λατρείας φανερώνει τα νοήματα και συνδέει τα αντίθετα σε μια «πνευματική χοροστασία» της θείας λατρείας, δηλαδή της χώρας της θεϊκής μιμήσεως, όπου αποκαλύπτεται η ουσιαστική ταυτότητα των όντων ως εικόνων του Θεού.