Ταυτότητες και γραπτός λόγος: διαπλέκοντας κειμενικές στρατηγικές σχολικού και ακαδημαϊκού γραμματισμού

Abstract

This research sets out to illustrate the processes that contribute to the formation of undergraduate students' textual competence in the context of academic literacy. The analysis of scholarly or academic texts by more and less experienced writers (teaching, research staff and students) has been an important topic of research and significant results have been documented by research exploring newcomers' entry into the academic community. However, most of this research tends to analyse parts of a complex, multilevel and long process. It is also worth noting that, although the concept of assisted learning is now central to socio-cultural approaches to literacy and it is also utilized in the field of academic literacy, few studies have been conducted with undergraduate students. With this research gap in mind, the present study, adopting a critical socio-cultural approach, explores: (a) the process of writing a research thesis (traced through 6 undergraduate students working under the same supervisor and during one academic year), and (b) the factors that contributed to the production of more versus less effective texts. The data consists of drafts and intermediate texts, emails that the students exchanged with their supervisor, a questionnaire, the interviews of the students conducted by the researcher, as well as conversations between the researcher and the supervisor regarding students’ work. The analysis produces new categories, suggesting the need for social factors to be considered as important for shaping students’ textual strategies. The textual strategies identified were linked to the students' identities. Drawing on the distinction between literary and educational -disciplinary identities, this research shows that literacy styles are influenced by students' educational identities, signaling a more versus less coherent grid of attitudes and assumptions regarding education and schooling that the students had formed over the previous years. It was found that this grid helped students approach differently aspects of the process they engaged in, from reading the literature and presenting it textually to recording and presenting school reality in their written texts. Examination of the students' theses showed that most effective were those in which the students contributed to the composition of voices and viewpoints they encountered during the reading of the literature. This composition is socially-defined because of the supporting grid (i.e. the interactions with the supervisor) that contributed significantly, in many cases, to the critical approach and fruitful composition of information, to the harmonious orchestration and to the exploitation of diverse voices. On the other hand, least effective were those theses which were dominated by school literacy strategies namely those involving a linear presentation of arguments and unclear student attitude regarding the text or its literature. The results of this research show that the concept of identities and its classification into distinct sub-identities, gives another dimension to the study of academic literacy. It poses critical questions that require not only an in-depth investigation of the factors that lead to academic writing but also the examination of the way that university departments and their syllabi help students build a cohesive discourse through the studies they propose.

Τα αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι η μελέτη των διαδικασιών που συντελούν στη διαμόρφωση της συγγραφικής ταυτότητας προπτυχιακών φοιτητών/τριών που εκπονούν κείμενα – πτυχιακές εργασίες- σημαντικά στο πλαίσιο του ακαδημαϊκού γραμματισμού. Αν και η ανάλυση ακαδημαϊκών κειμένων από περισσότερο και λιγότερο έμπειρους συγγραφείς –διδακτικό-ερευνητικό προσωπικό και φοιτητές - αποτελεί σημαντικό αντικείμενο διερεύνησης και σημαντικές τομές έχουν αναδυθεί στο πλαίσιο μελέτης των τρόπων πρόσβασης των νέων μελών στην ακαδημαϊκή κοινότητα, οι περισσότερες έρευνες τείνουν να αναλύουν ψήγματα από μια σύνθετη, πολυεπίπεδη και μακροχρόνια διαδικασία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι, μολονότι η έννοια της υποβοηθούμενης μάθησης είναι βασική πλέον σε κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις του γραμματισμού και αξιοποιείται και στον χώρο του ακαδημαϊκού γραμματισμού, ελάχιστες είναι οι έρευνες που εστιάζουν σε προπτυχιακούς/ές φοιτητές/τριες. Με βάση το ερευνητικό αυτό κενό, η παρούσα μελέτη, υιοθετώντας μια κοινωνικο-πολιτισμική προσέγγιση, διερευνά τη διαδικασία (διάρκειας ενός έτους) συγγραφής πτυχιακών εργασιών που εκπόνησαν 6 φοιτήτριες κάτω από την ίδια επιβλέπουσα και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην παραγωγή περισσότερο ή λιγότερο αποτελεσματικών κειμένων. Το υλικό αποτελείται από τα προσχέδια και τα ενδιάμεσα κείμενα, το ηλεκτρονικά μηνύματα που αντάλλαξαν οι φοιτήτριες με την επιβλέπουσα, ένα ερωτηματολόγιο, καθώς και τις συνεντεύξεις που πήρε η ερευνήτρια, αλλά και τη συζήτηση ερευνήτριας-επιβλέπουσας αναφορικά με τις φοιτήτριες. Η ανάλυση ανέδειξε νέες κατηγορίες και προτείνει να υιοθετηθούν διασυνδέσεις των κειμενικών στρατηγικών με κοινωνικούς παράγοντες. Οι κειμενικές στρατηγικές που η ανάλυση ανέδειξε συνδέθηκαν με τις ταυτότητες των φοιτητριών. Αξιοποιώντας τη διάκριση ανάμεσα στις εγγράμματες-συγγραφικές και επιστημονικές ταυτότητες, η έρευνα δείχνει ότι η κατάκτηση εγγράμματων ταυτοτήτων επηρεάζεται καθοριστικά από τις επιστημονικές ταυτότητες των φοιτητριών, δηλαδή από το περισσότερο ή λιγότερο συνεκτικό πλέγμα θέσεων και παραδοχών για την εκπαίδευση που είχαν διαμορφώσει οι φοιτήτριες τα προηγούμενα χρόνια. Όπως διαπιστώθηκε, το πλέγμα αυτό συνέβαλε ώστε οι φοιτήτριες να προσεγγίζουν διαφορετικά ποικίλες πτυχές της συγγραφικής διαδικασίας, από την ανάγνωση της βιβλιογραφίας και την παρουσίαση αυτής μέχρι και τον τρόπο καταγραφής και παρουσίασης της σχολικής πραγματικότητας. Ως πιο αποτελεσματικές αξιολογήθηκαν εκείνες οι εργασίες που δηλώνουν την παρουσία της φοιτήτριας στη σύνθεση φωνών και οπτικών που αντλεί από τη βιβλιογραφία∙ η σύνθεση αυτή είναι κοινωνικά προσδιορισμένη, μια και η ύπαρξη ενός βοηθητικού ιστού (των διεπιδράσεων με την επιβλέπουσα) συνέβαλε σε αρκετές περιπτώσεις σημαντικά στην κριτική προσέγγιση και γόνιμη σύνθεση των πληροφοριών, στην αρμονική ενορχήστρωση και αξιοποίηση των ποικίλων φωνών. Ως λιγότερο αποτελεσματικές εργασίες αξιολογήθηκαν εκείνες οι εργασίες στις οποίες κυριαρχούσαν στρατηγικές σχολικού γραμματισμού, δηλαδή γραμμικής παράθεσης οπτικών και μη σαφής δόμηση της στάσης του φοιτητή προς τις θέσεις του κειμένου του ή της βιβλιογραφίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η έννοια των ταυτοτήτων και η διάκριση σε επιμέρους ταυτότητες δίνει μια άλλη διάσταση στη μελέτη του ακαδημαϊκού γραμματισμού. Θέτει κρίσιμα ερωτήματα προς απάντηση όχι μόνο για την εκ νέου εμβάθυνση και διερεύνηση των παραγόντων που οδηγούν στη συγγραφή εργασιών στο ακαδημαϊκό πλαίσιο αλλά και για τον τρόπο που τα πανεπιστημιακά τμήματα βοηθούν τους φοιτητές – μέσα από την οργάνωση των σπουδών τους - στη δόμηση ενός συνεκτικού σύμπαντος ανάγνωσης των επιστημών που θεραπεύουν.