Συμβάσεις, προσωπικότητα και τυχαίο: μια προσέγγιση των ιστοριών του Πολύβιου

Abstract

Polybius’ Histories are the main historiographical source for a crucial era for the transformation of the world map. This era was characterized by the decline of powerful states in the Greek world and the progressive emergence of Rome. In this dissertation Histories are regarded as a narrative in which three guidelines are dominant: conventions, personality, fortune and the ways in which this operates. These guidelines constitute the frame and the main causal factors that trigger the plot. They also contribute to the differentiation of the evolution of the plot in each chapter and each narrative-space. In the introduction of this dissertation there is a presentation of the social, political and intellectual context of the era in which Polybius wrote his Histories and a brief biography of his. Both the era and his life deeply affected his view of the societies and the mission of History and led him to point out the importance of conventions, personality and means of fortune as history unfolds. In the introduction I define the meaning of these notions. The main body of the dissertation consists of two chapters that follow the structure of the sub-systems of the Histories (western, Greek and oriental sub-systems), on which I argue that Polybius based his narration. The ending point of the dissertation is the 18th book of Histories and the defeat of Macedonian troops led by Philip V in the battle of Cynos Cephalae. This is both a methodological and practical ending point. I don’t include the oriental sub-system in this dissertation, due to the differentiation of the conventions and of the main personalities which influence fortune and its operations. At the same time, the oriental sub-system is preserved in an extremely fragmented form and its symploke with the other sub-systems shows up after the 18th book, which is a clear narrative limit of Histories. In the first chapter I examine the events of the western sub-system. This chapter consists of five subchapters. The first concerns the First Punic War that constitutes the initial conditions of the Second Punic War that is the start of the main narrative of the Histories. The other four subchapters present the Polybean narrative of the Second Punic War till the 15th book and the battle of Zama. In the second chapter I investigate the events in the complex and fragmented among multiple states Greek sub-system. This chapter also consists of four subchapters. The first is about the First Illyrian War and the Cleomenic War that constitute the initial conditions of the main narrative of this sub-system. In the other three I examine the narrative concerning the Social War, the Second Illyrian War, the treaty of Naupactus, the First and the Second Macedonian War till the 18th book and the battle of Cynos Cephalae. In each chapter and subchapter I analyze the different frame of conventions which influence the ways in which the personalities act and -subsequently- the plot. In this dissertation I focus on the role of the main leaders of the Histories, in the way Polybius narrated their actions. Their dominance in each narrative space is both semantic and linguistic. For the linguistic appearance of the personalities I used the applications of “voyant-tools”. At the same time, I try to show and interpret the influence of fortune as a power that causes fluctuations and ruptures (ramifications) and contributes as an attractor. I also analyze metaphors of the narrative and how they contribute in the semantic interface of different narrative spots. At the end of each chapter there are brief conclusions and tables that present the main narrative points in which means of fortune appears and the text is enriched with metaphors and other tropes. At the end of the dissertation I note down some more general reflections brought about during my research, concerning history and historical narrative along with the special value of Polybius’ Histories. Finally, there is an appendix with the word-clouds depicting the terms according to their textual frequency in each narrative space, presenting the linguistic dominance of the main personalities in the narrative.

Οι Ιστορίες του Πολύβιου αποτελούν την κυριότερη ιστοριογραφική πηγή μιας εποχής που συνέβαλε στον μετασχηματισμό του παγκόσμιου χάρτη και που χαρακτηρίστηκε από την υποχώρηση των δυνάμεων του κυρίως ελλαδικού χώρου και τη σταδιακή ανάδυση της ρωμαϊκής παντοκρατορίας. Στη διατριβή αυτή οι Ιστορίες προσεγγίζονται ως μια αφήγηση, η οποία οργανώνεται πάνω σε τρεις άξονες: τις συμβάσεις, την προσωπικότητα και το τυχαίο. Αυτοί δομούν το πλαίσιό της, αποτελούν τους κινητήριους μοχλούς των εξελίξεων και τις αιτιώδεις δυνάμεις τόσο της πλοκής όσο και της εποχής, όπως τους διέκρινε ο Πολύβιος. Οι άξονες αυτοί συμβάλλουν στην ιδιομορφία της εξέλιξης της πλοκής του κάθε κεφαλαίου και των επιμέρους αφηγηματικών διαστημάτων. Στην εισαγωγή της διατριβής αναλύεται το κοινωνικό, πολιτικό και πνευματικό πλαίσιο της εποχής που συνέγραψε ο Πολύβιος και δίνονται σύντομα στοιχεία για τη ζωή του. Τόσο η εποχή όσο και η ίδια του η ζωή διαμόρφωσαν την οπτική του για τις κοινωνίες και τον ρόλο της ιστορίας και τον προσανατόλισαν να εντοπίσει την αιτιώδη σημασία των συμβάσεων, της προσωπικότητας και της τύχης. Στην εισαγωγή αναλύεται το περιεχόμενο των εννοιών αυτών.Το κυρίως μέρος της διατριβής χωρίζεται σε δύο εκτενή κεφάλαια που ακολουθούν τη λογική των υποσυστημάτων (δυτικό, ελλαδικό και ανατολικό), με τα οποία υποστηρίζω πως δόμησε την αφήγησή του και ο ίδιος ο Πολύβιος. Όριο της διατριβής είναι το 18ο βιβλίο των Ιστοριών και η ήττα των Μακεδόνων του Φίλιππου Ε΄ στις Κυνός Κεφαλές, ένα όριο μεθοδολογικό και πρακτικό. Το ανατολικό υποσύστημα δεν συμπεριλαμβάνεται στη διατριβή, καθώς σε αυτό διαφοροποιούνται το πλαίσιο των συμβάσεων και οι κυρίαρχες προσωπικότητες, κάτι που επιδρά και στον ρόλο που αναπτύσσει το τυχαίο. Ταυτόχρονα, το ανατολικό υποσύστημα διασώζεται εξαιρετικά αποσπασματικά, ενώ η συμπλοκή του με τα άλλα υποσυστήματα προκύπτει μετά το 18ο βιβλίο, το οποίο αποτελεί και ένα σαφές αφηγηματικό όριο των Ιστοριών. Στο πρώτο κεφάλαιο πραγματεύομαι τα όσα λαμβάνουν χώρα στο δυτικό υποσύστημα. Το πρώτο υποκεφάλαιο αφορά τον Α΄ Καρχηδονιακό πόλεμο, ο οποίος αποτέλεσε τις αρχικές συνθήκες του Β΄ Καρχηδονιακού πολέμου, της αρχής της κυρίως αφήγησης των Ιστοριών. Τα άλλα τέσσερα πραγματεύονται την αφήγηση που αφορά τον Β΄ Καρχηδονιακό πόλεμο με ορίζοντα το 15ο βιβλίο και τη μάχη της Ζάμας. Στο δεύτερο κεφάλαιο πραγματεύομαι τις εξελίξεις στο πολυσύνθετο και κατακερματισμένο μεταξύ διαφόρων δυνάμεων ελλαδικό υποσύστημα. Το πρώτο υποκεφάλαιο πραγματεύεται τον Α΄Ιλλυρικό και τον Κλεομενικό πόλεμο, οι οποίοι αποτέλεσαν τις αρχικές συνθήκες για την κυρίως σχετική αφήγηση. Τα άλλα τρία αφορούν την αφήγηση του Συμμαχικού πολέμου, του Β΄ Ιλλυρικού πολέμου, της ειρήνης της Ναυπάκτου, του Α΄ Μακεδονικού και του Β΄Μακεδονικού πολέμου, με ορίζοντα το 18ο βιβλίο και τη μάχη των Κυνός Κεφαλών. Σε κάθε κεφάλαιο και υποκεφάλαιο αναλύω τον ρόλο των κύριων αξόνων της αφήγησης. Το πλαίσιο των συμβάσεων διαφοροποιείται, επιδρώντας στη δράση των προσωπικοτήτων και στην εξέλιξη της αφήγησης. Στη διατριβή εστιάζω στον ρόλο που ανέπτυξαν συγκεκριμένοι ηγέτες, όπως ο Πολύβιος τους προσδιόρισε και αφηγήθηκε τη δράση τους. Η κυριαρχία των διαφορετικών προσωπικοτήτων κάθε αφηγηματικού διαστήματος αποτυπώνεται νοηματικά αλλά και γλωσσικά, κάτι που επιδιώκω να αναδείξω και με τη βοήθεια του εργαλείου “voyant-tools”. Ταυτόχρονα, προσπαθώ να αποτυπώσω και την επιρροή του τυχαίου, ως δύναμης που δημιουργεί διακυμάνσεις, διακλαδώσεις αλλά και λειτουργεί ως ελκυστής. Αναλύω επίσης τις εικονοπλασίες της αφήγησης και το πώς αυτές συμβάλλουν στη νοηματική διασύνδεση επιμέρους αφηγηματικών σημείων. Το κάθε κεφάλαιο ολοκληρώνεται με συνοπτικά συμπεράσματα και έναν πίνακα που παρουσιάζει τα καίρια αφηγηματικά σημεία (διακλαδώσεις), όπου εμφανίζεται η τύχη και το κείμενο επενδύεται με εικονοπλαστικά μέσα. Στο τέλος της εργασίας παραθέτω κάποιους γενικότερους προβληματισμούς που γεννήθηκαν κατά την εκπόνηση της διατριβής. Αυτοί αφορούν την ιστορία και την καταγραφή της αλλά και το ιδιαίτερο βάρος και την αξία των Ιστοριών του Πολύβιου. Τέλος, παραθέτω ένα παράρτημα με τα συννεφόλεξα (word-clouds) που απεικονίζουν τους όρους που απαντούν με τη μεγαλύτερη συχνότητα σε κάθε αφηγηματικό διάστημα. Μέσα από αυτά αποτυπώνεται η κυριαρχία των προσωπικοτήτων στην αφήγηση και σε γλωσσικό επίπεδο.