Οι μύθοι και η λειτουργία τους στο έργο Ibis του Οβιδίου

Abstract

Ibis is a curse poem, written during Ovid’s exile in Tomi. The exact date of the composition of the poem is not certain. In this poem, the poetic persona that Ovid creates in his exilic poetry launches curses of mythological and historical content against an enemy with the pseudonym Ibis. It is not certain whether this enemy is a real person or a creation of the poet. In every exemplum the poet wishes his enemy, to whom he gives the pseudonym “Ibis”, to suffer the plights of a mythological or historical character. The curses have been composed in an enigmatic way, given that the name of the hero whose troubles form the curse is rarely mentioned explicitly. In most cases an incident of the character’s life is mentioned -usually indicative of his identity; in other cases only the patronymic of the character is given. Each curse is rather short: the longer ones never extend over a couple of lines, while the shortest take up only a hemistich. The exempla’s cryptic, so to speak, diction and their swift alternations lead to the characterization of the poem as a jeu d’esprit, a characterization that is discussed in the introduction of this dissertation. This dissertation aims to study the efficiency of the mythological exempla in which the ethical status of the characters involved undermines the success of their association with Ibis. The typical aim of curses is to intimidate their target. Based on this criterion, this thesis also discusses whether the curses about mythological heroes whose lives had a happy outcome are ultimately effective, albeit not always openly. The difficulty of identifying these heroes with Ibis is also treated. Because of this difficulty, questions are raised about the success and effectiveness of mythological examples involving mythological characters with genuine heroic virtues and features. In contrast to Ovid’s other exilic works, in which the exiled poet limits himself to pleas and rare outbursts of controlled rage, in the Ibis the poet’s aggressive persona seems to reflect the experiences and emotional state of the exiled Ovid. In this light, as well as in the light of the aforementioned evaluation of the poem as a jeu d’esprit, specific mythological exempla are examined. All these examples have been selected based on the questions they raise as to their effectiveness, questions which arise as to whether Ibis can indeed be identified with the respective mythological figures. Therefore, whether it is a poem written in a gloomy mood or composed in a playful mood, the reader is asked to investigate the life of the mythological figures mentioned in the examples used by Ovid and inevitably wonder whether the poet has made successful choices.

Ο Ibis αποτελεί ένα ποίημα αρών, γραμμένο κατά τη διάρκεια της εξορίας του Οβιδίου στους Τόμους. Mέχρι σήμερα δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με την ακριβή χρονολογία συγγραφής του. Στο ποίημα αυτό η ποιητική persona που ο Οβίδιος δημιουργεί στην ποίηση της εξορίας εξαπολύει μυθολογικές και ιστορικές αρές εναντίον ενός εχθρού που έχει το ψευδώνυμο Ibis. Παραμένει αμφίβολο κατά πόσο ο εχθρός αυτός είναι υπαρκτός ή αποκύημα της φαντασίας του ποιητή. Σε κάθε exemplum ο ποιητής εύχεται στον Ibis να πάθει ό,τι και ο εκάστοτε μυθολογικός ή ιστορικός ήρωας. Οι αρές έχουν συντεθεί με τρόπο αινιγματικό, αφού το όνομα του εμπλεκόμενου ήρωα σπανίως καταγράφεται. Τις περισσότερες φορές περιγράφεται ένα περιστατικό από τη ζωή του ήρωα, συνήθως δηλωτικό της ταυτότητάς του, ή ο ήρωας αναφέρεται με το πατρωνυμικό του. Εξάλλου, κάθε αρά διατυπώνεται συνοπτικά, αφού η πιο εκτενής δεν ξεπερνάει τους δύο στίχους και η πιο σύντομη το ένα ημιστίχιο. Η αινιγματικότητα και οι γρήγορες εναλλαγές των exempla οδήγησαν στον χαρακτηρισμό του ποιήματος ως jeu d’esprit, χαρακτηρισμός που αποτελεί αντικείμενο συζήτησης στον πρόλογο αυτής της διατριβής. Αντικείμενο αυτής της διατριβής αποτελεί η μελέτη της αποτελεσματικότητας εκείνων των μυθολογικών παραδειγμάτων των οποίων οι ήρωες παρουσιάζουν ηθικό υπόβαθρο τέτοιο, ώστε να αμφισβητείται ο επιτυχής παραλληλισμός τους με τον Ibis. Σκοπό τυπικά των αρών αποτελεί ο εκφοβισμός του αποδέκτη τους. Βάσει αυτού του κριτηρίου εξετάζεται και κατά πόσον εν τέλει τελεσφορούν οι αρές που αφορούν μυθολογικούς ήρωες των οποίων η ζωή είχε αίσια έκβαση, αν και όχι πάντα με τρόπο ευδιάκριτο. Αναλύεται επίσης και ο προβληματισμός που γεννάται λόγω της δυσκολίας ταύτισης των ηρώων αυτών με τον Ibis. Εξαιτίας της δυσκολίας αυτής εγείρονται ερωτήματα ως προς την επιτυχία και αποτελεσματικότητα ακόμα και μυθολογικών παραδειγμάτων που αφορούν μυθολογικούς χαρακτήρες με γνήσια ηρωικά χαρακτηριστικά. Σε αντίθεση με τα άλλα έργα της εξορίας, στα οποία το βίωμα του εξόριστου ποιητή περιορίζεται σε παρακλήσεις και σπάνιες εκρήξεις ελεγχόμενης οργής, στον Ibis η επιθετική persona του ποιητικού υποκειμένου μοιάζει να απηχεί τα βιώματα και τη συναισθηματική κατάσταση του εξόριστου Οβιδίου. Υπό το πρίσμα αυτό αλλά και του προαναφερθέντος jeu d’esprit εξετάζονται συγκεκριμένα μυθολογικά exempla‧ όλα τα παραδείγματα έχουν επιλεγεί βάσει του προβληματισμού που εγείρουν ως προς την αποτελεσματικότητά τους, προβληματισμός που προκύπτει από το αν όντως ο Ibis μπορεί να ταυτιστεί με τον εκάστοτε μυθολογικό χαρακτήρα. Επομένως, είτε πρόκειται για ποίημα γραμμένο με διάθεση όντως ζοφερή είτε συνετέθη με διάθεση παιγνιώδη, ο αναγνώστης καλείται να διερευνήσει το ποιόν και τα γεγονότα της ζωής των χαρακτήρων των παραδειγμάτων που χρησιμοποιεί ο Οβίδιος και αναπόφευκτα να διερωτηθεί αν ο ποιητής έχει κάνει επιτυχείς επιλογές.