Κριτικές προσεγγίσεις στο ζήτημα της πολυπολιτισμικότητας: πολιτικές και εκπαιδευτικές όψεις

Abstract

This doctoral dissertation aims, on the one hand, at a broad critique of multiculturalism and related policies, and at the other hand at formulating alternative approaches to the coexistence of multiple cultural frames and backgrounds. It is structured in this direction by starting from a conceptual analysis of the terms multiculturalism and interculturalism in order to identify conjugations and disjunctions, thus removing many confusions and misinterpretations on the relationship between the two concepts and consequently their application at the political level. Then the analysis focuses on multicultural experiences and more specifically on a number of policies such as those pursued in states inside and outside Europe. States with a rich multicultural history and background, whose policies are analyzed in sufficient time to draw conclusions in relation to the general directions and trends that characterize multicultural policies. Through the multicultural experience as well as the theoretical work that follows the multicultural approaches, key issues or thematic units are highlighted which undergo analysis and criticism themselves. The third part of this dissertation focuses on these issues. Having completed the purely critical part this paper focuses on those alternative approaches that are proposed against multicultural practices and policies. These approaches include both the views on cultural hybridization and the views that focus on the cultural integration of groups. The last of these approaches contains a theory of cultural frames that draws its inspiration from theories of cultural evolution, which are based on the concept of the meme as a fundamental unit of both cultural change and its preservation. In this theory, on the one hand, it attempts to identify the main focal point at which concerns and weaknesses about multicultural political approaches end, and on the other hand to explain the ability of an intercultural approach to bypass the above point altogether. In this way, in addition to criticizing the fundamental, structural inability of multicultural efforts to manipulate relations between different cultural frames, the contribution of this work aims to demonstrate an approach that can lead, with the appropriate political context, in the successful undertaking of the fate of the various population groups within a particular society. The main difference between the two concepts of multiculturalism and interculturalism, respectively, is the emergence of interculturalism as an inherent process that emerges spontaneously compared to multiculturalism, which is a set of practices established through a hierarchical power structure.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή στοχεύει αφενός σε μια ευρεία κριτική της πολυπολιτισμικότητας και των σχετιζόμενων με αυτήν πολιτικών και αφετέρου στη διατύπωση εναλλακτικών προσεγγίσεων σε ό,τι αφορά τη συνύπαρξη πολλαπλών πολιτισμικών πλαισίων και υπόβαθρων. Προς την κατεύθυνση αυτή διαρθρώνεται εκκινώντας από μια εννοιολογική ανάλυση των όρων πολυπολιτισμικότητα και διαπολιτισμικότητα ώστε να εντοπίσει συζεύξεις και διαζεύξεις, αίροντας με αυτόν τον τρόπο πολλές συγχύσεις και παρερμηνείες πάνω στη σχέση των δύο εννοιών και συνακόλουθα της εφαρμογής αυτών σε πολιτικό επίπεδο. Έπειτα η ανάλυση στρέφεται σε θέματα πολυπολιτισμικής εμπειρίας και πιο συγκεκριμένα σε ένα πλήθος πολιτικών όπως αυτές ασκήθηκαν σε κράτη εντός και εκτός του ευρωπαϊκού χώρου. Κράτη με πλούσια πολυπολιτισμική ιστορία και υπόβαθρο, οι πολιτικές των οποίων αναλύονται σε ένα επαρκές βάθος χρόνου ώστε να αντληθούν συμπεράσματα σε σχέση με τις γενικότερες εκείνες κατευθύνσεις και τάσεις οι οποίες χαρακτηρίζουν τις πολυπολιτισμικές πολιτικές. Μέσα και από την πολυπολιτισμική εμπειρία αλλά και το θεωρητικό έργο το οποίο ακολουθεί τις πολυπολιτισμικές προσεγγίσεις αναδεικνύονται βασικά ζητήματα ή θεματικές ενότητες οι οποίες άπτονται ανάλυσης και κριτικής αυτές καθαυτές. Το τρίτο σε σειρά μέρος της παρούσας διατριβής επικεντρώνεται ακριβώς σε αυτά τα ζητήματα. Έχοντας ολοκληρώσει το καθαρά κριτικό κομμάτι, το παρόν πόνημα εστιάζει στις εναλλακτικές εκείνες προσεγγίσεις οι οποίες προτείνονται έναντι των πολυπολιτισμικών πρακτικών και πολιτικών. Οι προσεγγίσεις αυτές περιλαμβάνουν τόσο τις θεωρήσεις περί πολιτισμικού υβριδισμού όσο και θεωρήσεις οι οποίες επικεντρώνονται στην πολιτισμική ενσωμάτωση ομάδων. Η τελευταία εξ αυτών των προσεγγίσεων εμπεριέχει μια θεωρία πολιτισμικών πλαισίων που αντλεί την έμπνευσή της από τις θεωρίες πολιτισμικής εξέλιξης, οι οποίες βασίζονται στην έννοια του μιμιδίου ως θεμελιώδη μονάδα τόσο της πολιτισμικής μεταβολής όσο και της διατήρησής της. Στα πλαίσια της εν λόγω θεωρίας επιχειρείται να εντοπιστεί από τη μία πλευρά το βασικό εστιακό σημείο στο οποίο καταλήγουν οι προβληματισμοί και οι αδυναμίες σχετικά με τις πολυπολιτισμικές πολιτικές προσεγγίσεις και από την άλλη πλευρά να εξηγηθεί η ικανότητα μιας διαπολιτισμικής προσέγγισης να παρακάμψει συνολικά το παραπάνω σημείο. Με αυτόν τον τρόπο, πέρα από την άσκηση κριτικής σε σχέση με τη θεμελιώδη, δομική αδυναμία των πολυπολιτισμικών προσπαθειών να χειριστούν τις σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα πολιτισμικά πλαίσια, η συνεισφορά της συγκεκριμένης εργασίας φιλοδοξεί να καταδείξει μια προσέγγιση η οποία μπορεί να οδηγήσει, με το κατάλληλο πολιτικό πλαίσιο, στην επιτυχή ανάληψη της τύχης των διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων εντός μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. H βασική διαφοροποίηση ανάμεσα στις δύο έννοιες της πολυπολιτισμικότητας και διαπολιτισμικότητας αντίστοιχα έγκειται στην εμφάνιση της διαπολιτισμικότητας ως μιας εγγενούς διαδικασίας που αναδύεται αυθόρμητα σε σύγκριση με την πολυπολιτισμικότητα η οποία αποτελεί ένα σύνολο πρακτικών που εγκαθίσταται μέσα από μια ιεραρχική δομή εξουσίας.