Κριτική θεωρία και διαπολιτισμικότητα: κριτική θεώρηση και επιστημολογική οριοθέτηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης

Abstract

Today's postmodern era is featured by a tendency to highlight diversity and, in particular, its cultural guise. In this context, where diversity tends to be considered as an autonomy value, the debate between multiculturalism and interculturalism is steadily escalating, attributing an increasingly complex dimension to the issue of cultural diversity management. While multiculturalism has defined its content and articulated its principles within the framework of cultural relativism, interculturalism has yet to be framed within a specific epistemological paradigm. Interculturalism consists of fragmentary concepts, which set it in an epistemologically "unfortified" position, and, consequently, raises inevitable questions related to social science. Focusing on the field of education, the aforementioned problem is further exacerbated, as the term "intercultural education" does not refer to a commonly accepted model of education. On the contrary, it includes a variety of approaches, deriving across the spectrum from assimilation to the fringes of cultural relativism. This, in turn, reveals that while the term "intercultural education" tends to prevail in Europe, the same is not true in the Anglo-Saxon countries, where the term "multicultural education" is preferred, creating even more confusion, as multicultural education refers, though not always, to cultural relativity.Taking these issues into consideration, the present work is attempting, in the light of Critical Theory, to bound intercultural education epistemologically. To begin with, by utilizing the approaches of Critical Theory, not only the ancillaries of modernity and the irrationality of postmodernism are highlighted, but also the relevance of Critical Theory to intercultural education is proven. Furthermore, cultural relativism is extensively reviewed, so as to bring its harmful nature to foreground, and intercultural education issues, such as education, culture, the role of the subject and collectives, as well as the relationship between identity and non-identity, are explicitly discussed. In addition, the very "urban" core of intercultural education is criticized. Finally, Critical Intercultural Education is articulated as a second reflection on intercultural education, as a way of approaching its issues, thus realizing the epistemological definition of intercultural education in the light of Critical Theory.

Στη σημερινή μετανεωτερική εποχή παρατηρείται η τάση ανάδειξης της διαφορετικότητας και, ιδιαίτερα, της πολιτισμικής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, όπου η διαφορετικότητα τείνει να λογίζεται ως αυταξία, η συζήτηση ανάμεσα στην πολυπολιτισμικότητα και τη διαπολιτισμικότητα οξύνεται συνεχώς, δίνοντας μια όλο και πιο πολύπλοκη διάσταση στο ζήτημα της διαχείρισης της πολιτισμικής διαφορετικότητας. Παρ’ όλα αυτά, ενώ η πολυπολιτισμικότητα έχει οριοθετήσει το περιεχόμενό της και αρθρώνει τις θέσεις της εντός του πλαισίου του πολιτισμικού σχετικισμού, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τη διαπολιτισμικότητα, η οποία έως σήμερα δεν έχει οριοθετηθεί εντός ενός συγκεκριμένου επιστημολογικού Παραδείγματος, παρά συντίθεται από θέσεις αποσπασματικές, με αποτέλεσμα να παραμένει επιστημολογικά «ανοχύρωτη», με ό,τι προβλήματα μπορεί να επιφέρει μια τέτοια συνθήκη σε μια κοινωνική επιστήμη. Η παραπάνω προβληματική μεγεθύνεται ακόμη περισσότερο στο πεδίο της εκπαίδευσης, καθώς ο όρος «διαπολιτισμική εκπαίδευση» δεν παραπέμπει σε ένα κοινά αποδεκτό μοντέλο εκπαίδευσης, αλλά περιλαμβάνει μια πληθώρα προσεγγίσεων, οι οποίες έχουν τις καταβολές τους σε όλο το φάσμα από τα όρια της αφομοίωσης έως τις παρυφές του πολιτισμικού σχετικισμού, με ένα επιπλέον πρόβλημα να εντοπίζεται στο ότι, ενώ τελευταία ο όρος «διαπολιτισμική εκπαίδευση» (intercultural education) τείνει να επικρατήσει στην Ευρώπη, δεν συμβαίνει το ίδιο και στον αγγλοσαξονικό χώρο, όπου προτιμάται ο όρος «πολυπολιτισμική εκπαίδευση» (multicultural education), δημιουργώντας έτσι ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση, καθώς η πολυπολιτισμική εκπαίδευση παραπέμπει συνήθως, αν και όχι πάντα, στην πολιτισμική σχετικότητα. Έχοντας λάβει υπόψη όλα τα παραπάνω, στην παρούσα εργασία επιχειρείται η επιστημολογική οριοθέτηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης υπό το πρίσμα της Κριτικής Θεωρίας. Έτσι, αρχικά, αξιοποιώντας τις προσεγγίσεις της Κριτικής Θεωρίας, αναδεικνύονται τόσο οι αγκυλώσεις της νεωτερικότητας όσο και ο ανορθολογισμός της μετανεωτερικότητας, αποδεικνύεται η συνάφεια της Κριτικής Θεωρίας με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και ασκείται κριτική στον πολιτισμικό σχετικισμό, ούτως ώστε, αφενός μεν, να διαχωριστεί από τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και, αφετέρου δε, να αναδειχθεί ο επιζήμιος χαρακτήρας του, ενώ στη συνέχεια πραγματοποιείται μια εκτενής προσέγγιση των ζητημάτων που απασχολούν τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, όπως η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, ο ρόλος του υποκειμένου και των συλλογικοτήτων, καθώς και η σχέση της ταυτότητας με τη μη ταυτότητα, υπό το πρίσμα της Κριτικής Θεωρίας, ασκώντας ταυτόχρονα κριτική και στον ίδιο τον «αστικό» πυρήνα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Τέλος, αρθρώνεται η Κριτική Διαπολιτισμική Εκπαίδευση ως ένας δεύτερος αναστοχασμός επί της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ως ένας τρόπος προσέγγισης των ζητημάτων της, πραγματοποιώντας με τον τρόπο αυτό την επιστημολογική οριοθέτηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης υπό το πρίσμα της Κριτικής Θεωρίας.