Συμμαχίες και αντιπαλότητες στη βυζαντινή αυτοκρατορική οικογένεια (867-1204)

Abstract

The purpose of this dissertation is to describe and analyse the network of the emperor's relationships with his family and relatives, in order to emphasize the particular socio-political characteristics of the imperial house. In particular, were investigated the causes and effects of solidarity and co-operation among the blood and by marriage relatives about specific cases. On the other hand, were sought the reasons for competition and conflict among them and the impact on their interpersonal relations or ties with the emperor. Although in Byzantium the role of the throne possessor’s relatives was always increased, with few exceptions of emperors who distanced themselves from them, from the 11th c. and the emergence of the Komnenian dynasty the imperial family gained particular value as a kind of social organization to the point of being a distinctive group.One of the ways that the emperor often used to strengthen his power, especially if he had acquired the throne by unjust means, was to promote his relatives to key positions in the state apparatus, even creating new titles. Imperial relatives not only took command of the army and navy but also took over the provincial government, the tax collection, the administration of justice and the diplomatic missions. The emperor's power, to some degree, derived from his family, but in fact his relatives were not only his support, as there were cases in which they turned against him, claiming the imperial office or part of his power through the creation of autonomous territories. Despite the emperor's privileges over his relatives, the latter proved to be ignorant and they sought more by using every means to achieve their goal (conspiracies, rebellions, assassinations, intrigues). As to the emperors, the family unity was a priority for them, despite the events that disrupted it, while those tried to maintain it because instability would lead to their downfall. Others took drastic measures and others were moderate, depending on what their interests dictated.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η περιγραφή και ανάλυση του πλέγματος των σχέσεων του αυτοκράτορα με την οικογένεια και τους συγγενείς του, ώστε να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά του αυτοκρατορικού οίκου. Ειδικότερα, διερευνήθηκαν οι αιτίες και τα αποτελέσματα της ομοψυχίας και σύμπραξης των εξ αίματος και εξ αγχιστείας συγγενών για συγκεκριμένα περιστατικά. Από την άλλη, αναζητήθηκαν οι λόγοι ανταγωνισμού και σύγκρουσης ανάμεσά τους και ο αντίκτυπος στις διαπροσωπικές σχέσεις ή στους δεσμούς τους με τον αυτοκράτορα. Αν και στο Βυζάντιο ο ρόλος των συγγενών του κατόχου του θρόνου ήταν ανέκαθεν αυξημένος, με ελάχιστες εξαιρέσεις αυτοκρατόρων που αποστασιοποιήθηκαν από εκείνους, από τον 11ο αι. και την ανάδειξη του οίκου των Κομνηνών η αυτοκρατορική οικογένεια απέκτησε ιδιαίτερη αξία ως είδος κοινωνικής οργάνωσης σε σημείο να αποτελέσει ξεχωριστή ομάδα. Ένας από τους τρόπους που χρησιμοποιούσε συχνά ο αυτοκράτορας, προκειμένου να ενισχύσει την εξουσία του, ιδίως αν είχε αποκτήσει τον θρόνο με αθέμιτα μέσα, ήταν να προωθήσει τους συγγενείς του σε καίριες θέσεις στον κρατικό μηχανισμό, δημιουργώντας ακόμα και νέους τίτλους. Οι αυτοκρατορικοί συγγενείς ανέλαβαν τη διοίκηση του στρατού και του ναυτικού, των επαρχιών, τη συλλογή φόρων, την απονομή της δικαιοσύνης και διπλωματικές αποστολές. Η δύναμη του αυτοκράτορα προερχόταν μέχρι ενός σημείου από την οικογένειά του, όμως στην πραγματικότητα οι συγγενείς δεν αποτέλεσαν μόνο στήριγμά του, καθώς υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες στράφηκαν εναντίον του διεκδικώντας το αυτοκρατορικό αξίωμα ή μέρος της εξουσίας μέσω της δημιουργίας αυτόνομων επικρατειών. Παρά τα προνόμια που τους εξασφάλιζε, εκείνοι αποδεικνύονταν αγνώμονες και επιζητούσαν περισσότερα χρησιμοποιώντας κάθε τρόπο για να επιτύχουν τον σκοπό τους (συνωμοσίες, στάσεις, δολοφονίες, σκευωρίες). Όσον αφορά στους αυτοκράτορες, η οικογενειακή ενότητα αποτελούσε προτεραιότητα, παρά τα περιστατικά που τη διατάραξαν, ενώ εκείνοι προσπάθησαν να τη διατηρήσουν, διότι η αστάθεια θα επέφερε την πτώση τους. Άλλοι πήραν δραστικά μέτρα και άλλοι υπήρξαν μετριοπαθείς, αναλόγως με το τι υπαγόρευε το συμφέρον τους.