Τα κόμικς ως παλίμψηστα: μίμηση, επέμβαση, παραλλαγή και παρωδία στην ένατη τέχνη

Abstract

A mass produced cultural product with a wide public appeal since the late nineteenth century, comics have nevertheless faced harsh criticism from some conservative educators, critics and journalists. Yet despite the fierce polemic against them, they have maintained close ties with the visual and narrative arts. This paper examines how the creators of comics used known and recognisable images and texts drawn from the history of art as an atypical way to establish eclectic intertextual and interpictorial links between works of art. Through a variety of modifications and borrowed ideas, comics emerge as metaphorical palimpsests that allow old works of art to be interpreted in new ways, in new contexts and under new perspectives, whether their creators intended them as a homage or as a parody, in the multiple expressions that can take. In order to critique and interpret these intentions, I have examined the views and theories of thinkers such as Fredric Jameson and Jean Baudrillard, who frowned upon the postmodern pastiche and metafictional parody, and others like Linda Hutcheon, Margaret Rose and Giorgio Agamben, who view intertextual and interpictorial parody favourably, focusing their interest on recontextualisation and new meanings. Theories such as Gérard Genette’s ideas on palimpsests have been used to gain an understanding of modern comic artists’ practices and trace the provenance of different works and the complexity of the growing relationship between them. Furthermore, a periodisation has been attempted based on creators’ changing stances on fine art and literary works in line with the prevailing attitudes on art at certain periods in time. To this end, I have examined case studies, comics from the early twentieth century (George Herriman’s Krazy Kat, Frank King’s Gasoline Alley, Winsor McCay’s Little Nemo in Slumberland) to Harvey Kurtzman’s work, underground comix and contemporary comics such as Art Ops, Army @ Love, Deadpool Killustrated and Young Lovecraft, the work of artists such as Arkas, Henrik Lange and Guido Crepax, censorious cartoons from The Armory Show era to today’s political cartoons, as well as animated films such as Toy Story and The Simpsons series. The purpose of these analyses have been to examine the manner in which comic artists have taken emblematic works such as Manet’s Olympia and Luncheon on the Grass, Picasso’s Guernica and Young Ladies of Avignon, Da Vinci’s Mona Lisa and Vitruvian Man, Michelangelo’s Pietà and Creation of Adam, Munch’s Scream, Cervantes’ Don Quixote, Melville’s Moby Dick, Kafka's Metamorphosis, ancient comedy and tragedy, and the works of Shakespeare and Edgar Allan Poe and made them their own.

Τα κόμικς, ως μαζικά παραγόμενο πολιτιστικό προϊόν με πλατιά απεύθυνση στο κοινό από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα μέχρι σήμερα, παρά τη σφοδρή πολεμική εναντίον τους από μία μερίδα συντηρητικών παιδαγωγών, κριτικών, δημοσιογράφων, διατήρησαν στενές σχέσεις με τις εικαστικές, οπτικές και αφηγηματικές τέχνες. Η παρούσα εργασία εξετάζει τους τρόπους χρήσης γνωστών και αναγνωρίσιμων εικόνων και κειμένων της Ιστορίας της Τέχνης από τους δημιουργούς κόμικς στο πλαίσιο της άτυπης εγκαθίδρυσης διακειμενικών και διαεικονικών εκλεκτικών συγγενειών ανάμεσα στα έργα τέχνης. Μέσω ποικίλων τροποποιητικών παρεμβάσεων και ιδιοποιητικών πρακτικών, τα κόμικς μπορούν να θεωρηθούν ως μεταφορικά παλίμψηστα που επιτρέπουν νέες αναγνώσεις των παλαιών έργων σε νέα συγκείμενα και υπό νέες οπτικές, είτε η πρόθεση των δημιουργών τους είναι η απότιση φόρου τιμής είτε η παρωδία με τις πολλαπλές εκφάνσεις της. Για την κριτική και ερμηνεία αυτών των προθέσεων εξετάζονται θέσεις και θεωρίες στοχαστών όπως ο Fredric Jameson και ο Jean Baudrillard που διάκεινται αρνητικά στο μεταμοντέρνο παστίς και τη μεταμυθοπλαστική παρωδία και άλλων όπως η Linda Hutcheon, η Margaret Rose και ο Giorgio Agamben που αντιμετωπίζουν τη διακειμενική και διαεικονική παρωδία με θετικό τρόπο εστιάζοντας το ενδιαφέρον τους στην αναπλαισίωση και στα νέα νοήματα. Για την κατανόηση της πρακτικής των σύγχρονων καλλιτεχνών κόμικς, την ανίχνευση της καταγωγικής αλυσίδας των έργων και την συνθετότητα των αναπτυσσόμενων σχέσεων μεταξύ τους αξιοποιούνται θεωρίες όπως αυτή του Gérard Genette περί παλίμψηστων και επιχειρείται μία περιοδολόγηση αναφορικά με την αλλαγή στάσης των δημιουργών κόμικς απέναντι στα εικαστικά και λογοτεχνικά έργα με βάση την εκάστοτε περί τέχνης περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Προς τούτο εξετάζονται ως μελέτες περίπτωσης, κόμικς από τις αρχές του εικοστού αιώνα (Krazy Kat του George Herriman, Gasoline Alley του Frank King, Little Nemo in Slumberland του Winsor McCay) μέχρι το έργο του Harvey Kurtzman, τα underground κόμικς και σύγχρονα κόμικς όπως τα Art Ops, Army @ Love, Deadpool Killustrated, ο Mικρός Lovecraft, το έργο του Αρκά, του Henrik Lange, του Guido Crepax κ.ά., επιθετικών γελοιογραφιών από την εποχή του The Armory Show μέχρι τις σύγχρονες πολιτικές γελοιογραφίες και ταινιών animation όπως το Toy Story, η σειρά The Simpsons κ.ά., σε σχέση με τον τρόπο που ιδιοποιούνται εμβληματικά έργα όπως η Ολυμπία και το Πρόγευμα στη Χλόη του Μανέ, η Γκερνίκα και Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν του Πικάσο, η Μόνα Λίζα και ο Βιτρουβιανός Άνθρωπος του Ντα Βίντσι, η Πιετά και η Δημιουργία του Αδάμ του Μικελάντζελο, η Κραυγή του Μουνκ, η αρχαία κωμωδία και τραγωδία, ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες, το έργο του Σαίξπηρ, του Έντγκαρ Άλαν Πόε, ο Μόμπυ Ντικ του Μέλβιλ, η Μεταμόρφωση του Κάφκα, η αρχαία κωμωδία και τραγωδία, τα έργα του Σέκσπιρ, του Έντγκαρ Άλαν Πόε κ.ά.