Συνέχειες και ασυνέχειες στη χρήση των πήλινων σφραγισμάτων στον ελλαδικό χώρο από την εποχή του χαλκού έως το τέλος της κλασικής αρχαιότητας

Abstract

The use of clay sealed documents has been mentioned in Greece throughout the Bronze Age with the exception of the Middle Bronze Age in the Greek mainland. Following the collapse of the Mycenaean palaces, the practice of sealing disappears. Despite the fact that the written sources of classical antiquity confirm the use of seals, the material remains are mainly confined to sealed vessels and tiles, objects which are excluded from this study. Clay tokens originate mainly from Athens in the late 4th and early 3rd century BC, whilst large lots of sealings in Greece originate from archives of sealed documents written in papyrus and are dated mainly to the Hellenistic period.The aim of this study is to observe the sealing practice within a geographical and chronological context, as well as to identify similarities and differences over time. The presentation of the data is realized in two parts. The first one pertains to clay sealings of the Bronze Age and the second one to those of Historic Times. Great importance is placed on the classification of shapes / types of clay sealings and the introduction of the relevant terminology in Greek. The study of the sealed documents is combined with the study of their context, the type of buildings in which they were found, and their exact location within them.Despite the aforementioned periods, during which sealing through material remains is not documented, the study showed more similarities than differences in the use of clay sealings in Greece. Both during the Bronze Age and in the Classical Antiquity, clay sealings are found in areas of building entrances, apartment complexes entrances, city gates. Clay sealed documents are often associated with ritual spaces within large assemblies. Sealing practices regarding the use of seals with similar motifs and minor variations substantiate common customs during the Bronze Age and Classical Antiquity.

Χρήση πήλινων σφραγισμάτων τεκμηριώνεται στον Ελλαδικό χώρο καθ΄όλη της διάρκεια της Εποχής του Χαλκού με εξαίρεση τη Μέση Εποχή του Χαλκού στην Ηπειρωτική Ελλάδα. Μετά την κατάρρευση των μυκηναϊκών ανακτόρων η πρακτική της σφράγισης εξαφανίζεται. Αν και οι γραπτές πηγές της κλασικής αρχαιότητας επιβεβαιώνουν τη χρήση σφραγίδων, τα υλικά κατάλοιπα περιορίζονται κυρίως σε ενσφράγιστα αγγεία και κεράμους, αντικείμενα που εξαιρούνται από την παρούσα μελέτη. Πήλινα σύμβολα προέρχονται κυρίως από την Αθήνα του τέλους του 4ου και των αρχών του 3ου αι. π.Χ., ενώ μεγάλα σύνολα σφραγισμάτων στον Ελλαδικό χώρο προέρχονται από αρχεία σφραγισμένων εγγράφων γραμμένων σε πάπυρο και χρονολογούνται κυρίως στους ελληνιστικούς χρόνους. Στόχος της μελέτης είναι η παρακολούθηση της σφραγιστικής πρακτικής σε γεωγραφικό και χρονολογικό πλαίσιο, καθώς και ο εντοπισμός ομοιοτήτων και διαφορών διαχρονικά. Η παρουσίαση των δεδομένων πραγματοποιείται σε δύο μέρη. Το πρώτο αφορά στα πήλινα σφραγίσματα της Εποχής του Χαλκού και το δεύτερο εκείνα των Ιστορικών Χρόνων. Μεγάλη σημασία δίδεται στην κατηγοριοποίηση των σχημάτων/ειδών των πήλινων σφραγισμάτων και την καθιέρωση ελληνικής ορολογίας. Η μελέτη των σφραγισμάτων συνδυάζεται με τη μελέτη των συνευρημάτων τους, το είδος των αρχιτεκτονημάτων στα οποία βρέθηκαν, καθώς και την ακριβή θέση τους μέσα σε αυτά. Παρά τις προαναφερθείσες χρονικές περιόδους, κατά τις οποίες δεν τεκμηριώνεται σφράγιση μέσω υλικών καταλοίπων, η μελέτη κατέδειξε περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές ως προς τη χρήση των πήλινων σφραγισμάτων στον ελλαδικό χώρο. Τόσο κατά την Εποχή του Χαλκού, όσο και κατά τους Ιστορικούς Χρόνους πήλινα σφραγίσματα εντοπίζονται σε περιοχές εισόδων κτηρίων, σε εισόδους οικοδομικών συγκροτημάτων, σε πύλες τειχών πόλεων. Η εύρεση πήλινων σφραγισμάτων συσχετίζεται συχνά με χώρους τελετουργικού χαρακτήρα στο πλαίσιο μεγάλων συναθροίσεων. Σφραγιστικές πρακτικές που αφορούν τη χρήση σφραγίδων με παρόμοια μοτίβα και μικρές παραλλαγές τεκμηριώνουν κοινές συνήθειες κατά την Εποχή του Χαλκού και τους Ιστορικούς Χρόνους.