Πρόληψη και αντιμετώπιση ψυχοσωματικών και ψυχοκοινωνικών προβλημάτων σε ανέργους σε περίοδο κοινωνικοοικονομικής κρίσης: εφαρμογή και αξιολόγηση ομαδικής παρέμβασης με βάση τη θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης

Abstract

A consequence of the recent Greek socioeconomic crisis is an increase of the percentage of the unemployed and the deterioration of their mental and physical health. Some of the most prominent effects of unemployment on mental health are depression, elevation of stress, social exclusion and stigma. In the last few years, new cognitive-behavioral approaches have been developed that may be better suited to address the issues individuals face in a country with structural unemployment. ACT has been described as a third wave cognitive-behavioral therapy and as such, places a greater emphasis on function over form and the development of flexible response styles, compared to conventional clinical approaches. ACT promotes an open stance and the commitment to values-based living that could help the unemployed shield themselves from the adverse effects of negative thinking about their situation and derive a sense of meaning, investing their energy in life areas important to them, regardless of their present employment and financial situation. The primary aim of this study was to develop a novel ACT-based protocol designed for the unemployed who face financial hardship during a recession and to implement it in a group setting in order to test its effectiveness. Outcome measures were psychological function, positive emotions, psychological symptoms, process variables (psychological flexibility, values-based behavior, mindfulness, cognitive defusion, self-compassion) and secondary variables (perceived financial hardship, financial insecurity, employment commitment, proactive search, mastery). Pilot study (N=9) had positive results regarding social function, values-based living and depression. Thirty-nine participants participated in the intervention consisting of nine weekly sessions, each lasting two hours, and were assessed before and after the intervention on the dependent variables. Twenty-seven participants provided data on three-month follow-up. During the intervention, participants provided weekly data regarding process measures. Results showed improved social functioning and values-based living, increased positive emotions, increased psychological flexibility, reduced psychological symptoms, perceived financial hardship, employment commitment and proactive search at post-treatment. Those who faced minor material loss reported decreased financial insecurity at follow-up. Positive results regarding social function, psychological symptoms and perceived financial hardship persisted at follow-up. The present study offered promising data regarding the significance of psychological flexibility, intrinsic motives and sustainability concept in the protection of population towards ill-effects of unemployment and financial hardship. In addition, the study emphasizes the critical role of ACT-based interventions in enhancing resiliency and a sense of adequacy that is threatened during times of socioeconomic crises.

Η πρόσφατη οικονομική κρίση της Ελλάδας έχει εκτοπίσει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού από την αγορά εργασίας υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής, αλλά και τα επίπεδα σωματικής και ψυχικής υγείας των ατόμων. Η βιβλιογραφία δείχνει ότι οι άνεργοι έχουν αυξημένες πιθανότητες να βιώνουν δυσκολίες όπως είναι το άγχος, η κατάθλιψη, το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις στον ευρύτερο χώρο της γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας που φαίνεται να ανταποκρίνονται καλύτερα στη διαχείριση των προβλημάτων που προκύπτουν από την ανεργία. Η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ΘΑΔ) ανήκει στο λεγόμενο τρίτο ρεύμα των γνωστικο-συμπεριφορικών θεραπειών και χαρακτηρίζεται από μια έμφαση στην ενίσχυση ευέλικτων τρόπων αντίδρασης και στη δέσμευση σε συμπεριφορά σύμφωνη με τις προσωπικές αξίες του ατόμου. Μια τέτοια στάση θα βοηθούσε τους ανέργους να προστατευτούν από τις δυσμενείς συνέπειες της αρνητικής σκέψης για την κατάστασή τους και παράλληλα να οργανώσουν το χρόνο τους σύμφωνα με τις προσωπικές τους προτεραιότητες αποκομίζοντας μια αίσθηση νοήματος. Ο κύριος στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η διαμόρφωση ενός πρωτοποριακού πρωτοκόλλου παρέμβασης βασισμένου στη ΘΑΔ και προσαρμοσμένου στις ανάγκες των ατόμων που αντιμετωπίζουν την ανεργία κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής ύφεσης, και, παράλληλα, η εφαρμογή του σε ομαδικό πλαίσιο με στόχο την εξέταση της αποτελεσματικότητάς του. Οι εξαρτημένες μεταβλητές αφορούσαν δείκτες λειτουργικότητας και ψυχικής υγείας, μεταβλητές που σχετίζονται με τις διεργασίες της ΘΑΔ (ψυχολογική ευελιξία, συμπεριφορά που είναι συνεπής με τις αξίες του ατόμου, εστίαση της προσοχής στην εμπειρία στο παρόν, γνωστική συνταύτιση, συμπόνια προς τον εαυτό) και δευτερεύουσες έννοιες που συνδέονται με την εμπειρία της ανεργίας (οικονομική πίεση, δέσμευση στην απασχόληση, ενεργή αναζήτηση εργασίας, οικονομική αβεβαιότητα, προσωπική κυριαρχία). Πριν την εφαρμογή της έρευνας πραγματοποιήθηκαν δύο πιλοτικές ομάδες (Ν = 9) με ενθαρρυντικά αποτελέσματα στη μείωση της κατάθλιψης, στη βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας και στην αύξηση της συμπεριφοράς που είναι σύμφωνη με τις αξίες του ατόμου. Στην τελική μορφή της παρέμβασης, μετά τις τροποποιήσεις που έγιναν στην πιλοτική, συμμετείχαν 39 άνεργοι. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια πριν και μετά την παρακολούθηση ομαδικής παρέμβασης διάρκειας 9 εβδομάδων, και 27 από αυτούς παρείχαν δεδομένα στο τρίμηνο επανέλεγχο. Επιπλέον, οι άνεργοι συμπλήρωναν κατά τη διάρκεια της παρέμβασης εβδομαδιαία ερωτηματολόγια που διερευνούσαν τη θεραπευτική διεργασία. Τα αποτελέσματα έδειξαν αύξηση της συμπεριφοράς που είναι σύμφωνη με τις αξίες του ατόμου, βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας, ενίσχυση της ψυχολογικής ευελιξίας, μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων, αύξηση των θετικών συναισθημάτων και μείωση της αντιλαμβανόμενης οικονομικής πίεσης, μείωση της δέσμευσης στην απασχόληση και μείωση της ενεργής αναζήτησης εργασίας αμέσως μετά την παρέμβαση. Επιπλέον, οι άνεργοι που δεν είχαν υποστεί σημαντικές υλικές απώλειες ανέφεραν μείωση της οικονομικής αβεβαιότητας τρεις μήνες μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης. Τα θετικά αποτελέσματα της παρέμβασης στη βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας και της ψυχικής υγείας, καθώς και στη μείωση της αντιλαμβανόμενης οικονομικής πίεσης, διατηρήθηκαν στον επανέλεγχο. Η έρευνα παρέχει ενθαρρυντικά δεδομένα για την χρησιμότητα της αξιοποίησης του μοντέλου της ψυχολογικής ευελιξίας, των εγγενών κινήτρων και της φιλοσοφίας της βιωσιμότητας στην προστασία του πληθυσμού από τις συνέπειες της ανεργίας και της οικονομικής πίεσης. Τέλος, συζητάται η συμβολή της ΘΑΔ στην προαγωγή της ανθεκτικότητας και μιας αίσθησης επάρκειας που διακυβεύεται σε περιόδους κοινωνικοοικονομικής αστάθειας.