Τρεις ουτοπίες της βρετανικής μεσοβασιλείας (1649-1660): μία συγκριτική και κριτική προσέγγιση

Abstract

The main purpose of this doctoral thesis is the comparative approach and critical investigation of three utopian representative essays dating back to the period known as the ''British Interregnum'' (1649-1660). In published and chronological order, the examined texts are Thomas Hobbes's, Leviathan (1651), Gerrard Winstanley's The Law of Freedom in a Platform (1652) and James Harrington's The Commonwealth of Oceana (1656). Three different personalities share, at the same period, different visions for life and they design competitive with each other models of political and social organisation. Hobbes attempts to draw conclusions through the causal explanation of phenomena, linking the moralisation of the individual with the knowledge and rendering the sovereign of the political community a unique guarantor of peace. Winstanley's mysticism is connected with his radical and revolutionary thinking in his attempt to develop a "sui generis" socialist theory, while Harrington seeks in the political models of the past the balance required to create a system of checks and balances. Every thinker approaches the concept of utopia from a different perspective and asserts his own version in regard of the issue of political power. Besides, the socio-political utopia can take on different forms and multiple meanings which don't have thesame resonance and are not always pleasant for everyone. Although the three political thinkersplace the human subject at the epicenter of the world of knowledge, Hobbes focus on the egoistic nature of the man, Winstanley favors the altruistic side of human and Harrington puts forward the consensual component of human nature. Despite the unbridgeable differences around issues of 'philosophy of power' and 'art of governance', the 'adhesive substance' that bring them a little closer is their effort to collide with the traditional notion that saw philosophy exclusively as the 'handmaid of the theology' («philosophia ancilla theologiae»). In addition, all three are equally committed to the fulfillment of the utopian ideal, i.e. the transformation of the social wholeness. In the 1650s, a dynamic kind of sociopolitical and philosophical utopia is introduced, which is not exhausted only into subcutaneous philosophical meanings. On the contrary, it is largely disconnected from the literary style, form and content of classical utopias of the past and aspire to intervene 'here and now', influencing and defining political developments. Furthermore, this study attempts to highlightthe diachronic dynamics and the breadth of the utopian narrative. The supported opinion of this thesis is that a utopian construction is not always an abstract idea that points towards the past or the distant future but it can be also a reliable proposal for the implementation of an alternative social and economic model of organization within of its historical framework.

Βασικός σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η συγκριτική προσέγγιση και κριτική διερεύνηση τριών αντιπροσωπευτικών ουτοπικών κειμένων που «εγγράφονται» στην παράδοση της Βρετανικής Μεσοβασιλείας (1649-1660). Κατά χρονολογική σειρά έκδοσης τα κείμενα που εξετάζονται είναι ο Λεβιάθαν του Τόμας Χομπς (1651), ο Νόμος της Ελευθερίας του Τζέραρντ Γουίνστανλεϊ (1652) και η Ωκεάνα του Τζέιμς Χάρινγκτον (1656). Τρεις ετερόκλητες προσωπικότητες ενστερνίζονται την ίδια εποχή διαφορετικές θεωρήσεις της ζωής και σχεδιάζουν ανταγωνιστικά μεταξύ τους υποδείγματα πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης. Ο Χομπς επιχειρεί να εξάγει συμπεράσματα μέσα από την αιτιακή εξήγηση των φαινομένων, συνδέοντας την ηθικοποίηση του ατόμου με τη γνώση και ανάγοντας ως μοναδικό εγγυητή της ειρήνης τον κυρίαρχο της πολιτικής κοινότητας. Ο μυστικισμός του Γουίνστανλεϊ διαπλέκεται με την ριζοσπαστική του σκέψη στην προσπάθειά του να συνθέσει μια «ιδιότυπη» σοσιαλιστική θεωρία, ενώ ο Χάρινγκτον αναζητά σε πολιτικά μοντέλα του παρελθόντος τις ισορροπίες που απαιτούνται για τη σύσταση ενός συστήματος πολλαπλών ελέγχων. O κάθε διανοητής προσεγγίζει την έννοια της ουτοπίας από διαφορετική οπτική και διεκδικεί τη δική του εκδοχή πάνω στο ζήτημα της πολιτικής εξουσίας. Η κοινωνικοπολιτική ουτοπία μπορεί να προσλάβει την ίδια χρονική περίοδο διαφορετικές μορφές και πολλαπλές σημασίες που δεν έχουν την ίδια απήχηση και δεν είναι πάντα ευχάριστες για όλους. Αν και οι τρεις πολιτικοί στοχαστές τοποθετούν το ανθρώπινο υποκείμενο στο επίκεντρο του κόσμου της γνώσης, ωστόσο ο Χομπς επικεντρώνεται στην εγωιστική φύση του ανθρώπου, ο Γουίνστανλεϊ ευνοεί την αλτρουιστικήπλευρά του και ο Χάρινγκτον προβάλλει την συναινετική συνιστώσα της ανθρώπινης φύσης. Παρά τις αγεφύρωτες διαφορές γύρω από ζητήματα «φιλοσοφίας της εξουσίας» και «τέχνης της διακυβέρνησης», η «συγκολλητική ουσία» που τους φέρνει λίγο πιο κοντά, είναι η προσπάθειά τους να συγκρουστούν με την παραδοσιακή αντίληψη που έβλεπε τη φιλοσοφία ως 'θεραπαινίδα των θεολόγων'. Επιπλέον, και οι τρεις είναι εξίσου προσηλωμένοι στην δυνατότητα εκπλήρωσης του ουτοπικού ιδεώδους, δηλαδή την μεταμόρφωση της κοινωνικής ολότητας. Στη δεκαετία του 1650, εγκαινιάζεται ένα δυναμικό είδος κοινωνικοπολιτικής και φιλοσοφικής ουτοπίας που δεν εξαντλείται μόνο σε υποδόρια φιλοσοφικά νοήματα. Αντίθετα, αποδεσμεύεται σε μεγάλο βαθμό από το λογοτεχνικό ύφος, τη μορφή και το περιεχόμενο των κλασικών ουτοπιών του παρελθόντος και φιλοδοξεί να παρέμβει «εδώ και τώρα» στο υπάρχον, επηρεάζοντας και καθορίζοντας τις πολιτικές εξελίξεις. Επιπλέον, αυτή η μελέτη επιχειρεί ν' αναδείξει τη διαχρονική δυναμική και το εύρος του ουτοπικού αφηγήματος. Η υποστηριζόμενη άποψη αυτής της διατριβής είναι ότι μία ουτοπική κατασκευή δεν είναι πάντοτε μία αφηρημένη ιδέα που δείχνει προς το παρελθόν ή το μακρινό μέλλον αλλά μπορεί ν' αποτελέσει και μία αξιόπιστη πρόταση για την εφαρμογή ενός εναλλακτικού μοντέλου κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης μέσα στο ιστορικό της γίγνεσθαι.