Διαχείριση ηθικών διλημμάτων στην προεφηβεία: ο ρόλος της κοινωνικής επιρροής

Abstract

Τhe current dissertation examines the management of moral dilemmas by preadolescents and the effect of social influence on this process. Three studies were conducted using samples of students in the sixth grade in Greek primary schools. The goal of the preliminary study (N = 285) was to examine moral judgment in a wide range of self-made dilemmas, relevant to the children’s every-day life. The findings were used in designing the two experimental studies that followed. In the first main study (N = 279), the exploration of the role of several factors in the effectiveness of social influence on moral decision was based on experimental manipulation of the source (significant adult vs. peer) and the message (with or without arguments), combined with the use of self-report as well as sociometric measures. The important factors for the outcome of influence were: the existence of arguments, which highlights the importance of message processing, subjective factors related to the moral judgment itself (type of choice and degree of certainty) as well as individual factors (social status). In the second main study (N = 189), the experimental manipulation involved the source (significant adults vs. peers), the degree of unanimity of the presented opinion (majority, minority, unknown degree of unanimity) and the message (cognitive vs. emotional orientation). Furthermore, in this study, a more in-depth understanding of the processes of both moral judgment and social influence was attempted. In addition to the use of tools from the first study (sociogram, self-report questionnaires), qualitative data was collected and analyzed through a structured interview. Both at the level of the initial decision as well as at the decision after influence, a complex process that combines cognitive and emotional factors seems to have taken place. In terms of the effectiveness of social influence, exerted by more than one sources (significant adults vs. peers), a number of factors emerged, such as the degree of unanimity of the presented opinion, with the majority dominating when the source were the peers, subjective factors pertaining to the moral judgment itself (type of choice, degree of certainty, emotional state) as well as individual factors (gender, social status). Overall, the findings imply a complex and multidimensional process (cognitive and emotional) both in making a moral judgment and in exerting social influence related to it, where elements concerning the source, the condition and the targets may interact with each other. The implications of these findings in moral education are discussed.

Η παρούσα διατριβή μελετά τη διαχείριση ηθικών διλημμάτων από παιδιά στη φάση της προεφηβείας και τον ρόλο της κοινωνικής επιρροής στη διαδικασία αυτή. Διεξήχθησαν τρεις διαδοχικές έρευνες, με δείγμα κάθε φορά μαθητές της ΣΤ΄ τάξης ελληνικών σχολείων. Στην προκαταρκτική έρευνα (Ν = 285), στόχος ήταν η διερεύνηση της ηθικής κρίσης σε μία ευρεία γκάμα αυτοσχέδιων διλημμάτων, που αφορούν στην καθημερινή ζωή των παιδιών. Τα στοιχεία που προέκυψαν, αξιοποιήθηκαν στις δύο επόμενες έρευνες. Η πρώτη κύρια έρευνα (Ν = 279) μελέτησε τους προσδιοριστικούς παράγοντες της αποτελεσματικότητας της κοινωνικής επιρροής στην ηθική απόφαση. Βασίστηκε σε πειραματικό σχεδιασμό ως προς την πηγή της επιρροής (σημαντικός ενήλικας ή συνομήλικος) και ως προς το μήνυμα (με ή χωρίς επιχειρήματα), σε συνδυασμό με τη χορήγηση ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς και τη διεξαγωγή κοινωνιογράμματος. Οι παράγοντες που προέκυψαν σημαντικοί για την έκβαση της άσκησης επιρροής ήταν η παροχή επιχειρημάτων, αναδεικνύοντας τη σημασία της επεξεργασίας του μηνύματος, υποκειμενικοί παράγοντες που αφορούν στην ίδια την ηθική κρίση (είδος επιλογής και βαθμός βεβαιότητας), καθώς και ατομικοί παράγοντες (κοινωνικό status). Στη δεύτερη κύρια έρευνα (Ν = 189), ο πειραματικός σχεδιασμός αφορούσε στην πηγή επιρροής (σημαντικοί ενήλικες ή συνομήλικοι), τον βαθμό ομοφωνίας της γνώμης (πλειοψηφική, μειοψηφική ή άγνωστο ποσοστό), καθώς και το μήνυμα (γνωστικός ή συναισθηματικός προσανατολισμός). Επιπλέον, στην έρευνα αυτή επιχειρήθηκε μία σε μεγαλύτερο βάθος κατανόηση των διεργασιών της ηθικής απόφασης όσο και της κοινωνικής επιρροής. Για τον σκοπό αυτό, επιπλέον των εργαλείων της πρώτης έρευνας (κοινωνιόγραμμα, ερωτηματολόγια ψυχοκοινωνικής επάρκειας-προσαρμογής), συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν ποιοτικά δεδομένα μέσα από δομημένη συνέντευξη. Τόσο στο επίπεδο της αρχικής απόφασης, όσο και στην απόφαση μετά την επιρροή, φάνηκε να συντελείται μία σύνθετη διεργασία που συνδυάζει γνωστικούς και συναισθηματικούς παράγοντες. Όσον αφορά στην αποτελεσματικότητα της κοινωνικής επιρροής, ασκούμενης από περισσότερες από μία πηγές (σημαντικοί ενήλικες/συνομήλικοι), αναδείχθηκαν σημαντικοί παράγοντες όπως: ο βαθμός της ομοφωνίας της παρουσιαζόμενης άποψης, με την πλειοψηφική επιρροή να υπερισχύει όταν η πηγή είναι συνομήλικοι, υποκειμενικοί παράγοντες που αφορούν στην ίδια την ηθική κρίση (είδος επιλογής, βαθμός βεβαιότητας, συναισθηματική κατάσταση), καθώς και ατομικοί παράγοντες (φύλο, κοινωνικό status). Συνολικά, τα ευρήματα αποτυπώνουν μία σύνθετη και πολυδιάστατη διεργασία (γνωστική-συναισθηματική) τόσο στη λήψη ηθικής απόφασης όσο και στη σχετική με αυτήν άσκηση κοινωνικής επιρροής, όπου επιδρούν συνδυαστικά στοιχεία που αφορούν στην πηγή, τη συνθήκη και τον αποδέκτη. Τα αποτελέσματα συζητούνται στο πλαίσιο του προβληματισμού γύρω από την ηθική διαπαιδαγώγηση-εκπαίδευση.