Η αξιοποίηση των αναλογιών όπως αναφαίνονται στις κοινωνικές αναπαραστάσεις και η εξέλιξή τους για τη δόμηση της ιστορικής σκέψης από μαθητές της τελευταίας τάξης της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

This doctoral dissertation focuses on the study of the contribution, function and sustained transformations of the analogical reasoning in the construction and evolution of the historical thinking of the students of the two parallel classes of the 6th grade of an elementary school in Athens. Analogies represent the social representations and they are components of the social cognitive formed by the individual's participation in the various social groups and their cultural references. In particular, this is a research of a qualitative nature (action research), which, arguing the assumption that, as every subject appropriates historical knowledge through his mental tools, selects, modifies, reorganizes and relates it to what he already knows, seeks to control research cases. This study is consisted of two main parts. The first part covers the theoretical framework of the study. The second part includes the research process that has been applied. The first part attempts the epistemological documentation of the study through the contribution of modern theories of history didactics and the questions it poses. It also highlights the peculiarity of historical thought and its content is examined on the basis of modern epistemological perspectives. At the same time, it is attempted to support the argument that analogies, as they are found in social representations, can be exploited and function in order to build historical knowledge and thinking. The research process followed in the study is mainly based on: a. the use of research/teaching intervention, consisting of the establishment of a research sample (research group/control group), the familiarization/involvement of its members in a strictly organized learning process (didactic/pedagogical contract), the evaluation of the results by comparing the performance of the research before (pro-test) and after (post-test) didactic intervention and on the other hand the performance of the research group with those of the control group and b. the pursuit of development in the pupils of specific mental skills, under the prism of the learning requirements created by the "history-problem": ability to formulate queries and assumptions of work, concentration, control, selection and evaluation of information the mediation of historical sources, documentation, the formulation of explanatory/interpretative speech, dialogue on the choice of a more valid interpretation on the basis of coincidence of assumptions of work and research findings. Finally, there are suggestions for the use of analogies in the teaching of history, which are: i. related to practical/didactic applications in similar cases of students with the ones in the sample and lead to the transformation of the spontaneous analogies which they develop and their evolution into historical thinking; and ii. closely related to the strategies and practices that are broadly followed for the transformation of the social representations.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στη μελέτη της συμβολής, της λειτουργίας και των διαρκών μετασχηματισμών του αναλογικού συλλογισμού στη δόμηση και την εξέλιξη της ιστορικής σκέψης των μαθητών/τριών δύο τμημάτων της Στ΄ τάξης Δημοτικού σχολείου της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας. Οι αναλογίες συγκροτούν τις κοινωνικές αναπαραστάσεις και είναι συστατικά της κοινωνικής νόησης που διαμορφώνεται από τη συμμετοχή του ατόμου στις διάφορες κοινωνικές ομάδες και τις πολιτισμικές τους αναφορές. Ειδικότερα, πρόκειται για μία έρευνα ποιοτικού χαρακτήρα (έρευνα-δράση), η οποία προτάσσοντας την παραδοχή ότι κάθε υποκείμενο ιδιοποιείται την ιστορική γνώση χάρη στα νοητικά του εργαλεία, την επιλέγει, την τροποποιεί, την οργανώνει, τη συνδέει με όσα ήδη γνωρίζει, επιδιώκει να ελέγξει τις ερευνητικές υποθέσεις. Η συγκεκριμένη μελέτη αποτελείται από δύο κύρια μέρη. Το πρώτο μέρος καλύπτει το θεωρητικό πλαίσιο της μελέτης. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την ερευνητική διαδικασία που εφαρμόστηκε. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται η επιστημολογική τεκμηρίωση της μελέτης μέσα από την παράθεση των σύγχρονων θεωριών της Διδακτικής της ιστορίας και των ερωτημάτων που θέτει. Αναδεικνύεται επίσης η ιδιαιτερότητα της ιστορικής σκέψης και εξετάζεται το περιεχόμενό της με βάση τις σύγχρονες επιστημολογικές οπτικές. Παράλληλα, επιχειρείται η υποστήριξη του επιχειρήματος ότι οι αναλογίες, όπως διαπιστώνονται στις κοινωνικές αναπαραστάσεις, είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν και να λειτουργήσουν με στόχο τη συγκρότηση ιστορικής γνώσης και σκέψης. Η ερευνητική διαδικασία που ακολουθείται στη μελέτη στηρίζεται κυρίως: α. στη χρησιμοποίηση της ερευνητικής/διδακτικής παρέμβασης, η οποία αποτελείται από τη συγκρότηση ομάδας έρευνας, την εξοικείωση/εμπλοκή των μελών της σε μία αυστηρά οργανωμένη μαθησιακή διαδικασία (διδακτικό/παιδαγωγικό συμβόλαιο), την αποτίμηση των αποτελεσμάτων με σύγκριση, αφενός των επιδόσεων της ομάδας έρευνας πριν (pro-test) και μετά (post-test) τη διδακτική παρέμβαση και αφετέρου των επιδόσεων της ομάδας έρευνας με τις αντίστοιχες της ομάδας ελέγχου και β. την επιδίωξη της ανάπτυξης στους/στις μαθητές/τριες συγκεκριμένων διανοητικών δεξιοτήτων, με άξονα, τηρουμένων των αναλογιών, τις μαθησιακές απαιτήσεις που δημιουργεί η «ιστορία-πρόβλημα»: δεξιότητα διατύπωσης ερωτημάτων και υποθέσεων εργασίας, συγκέντρωσης, ελέγχου, επιλογής και αξιολόγησης πληροφοριών, ανάδειξης των διαμεσολαβήσεων των ιστορικών πηγών, τεκμηρίωσης, συγκρότησης εξηγητικού/ ερμηνευτικού λόγου, διαλόγου για την επιλογή της εγκυρότερης ερμηνείας στη βάση της σύμπτωσης υποθέσεων εργασίας και ερευνητικών πορισμάτων. Τέλος, αναφέρονται προτάσεις αξιοποίησης των αναλογιών στη διδασκαλία της ιστορίας, οι οποίες: ι. σχετίζονται με πρακτικές/διδακτικές εφαρμογές σε παρόμοιες περιπτώσεις μαθητών /τριών με αυτές του δείγματος και οδηγούν σε μετασχηματισμό των αυθόρμητων αναλογιών που διατυπώνουν και σε εξέλιξή τους σε ιστορική σκέψη και ιι. συνδέονται στενά με τις στρατηγικές και πρακτικές που ακολουθούνται ευρύτερα για το μετασχηματισμό των Κ.Α.