Καταγραφή της στοματικής κατάστασης και των συνηθειών οδοντιατρικής φροντίδας περιπατητικών ηλικιωμένων που ζουν στην κοινότητα και συσχέτισή της με ιατρικούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες

Abstract

Τhe older population is significantly increasing worldwide facing multiple socio-medical and dental needs. Despite progress in oral health prevention, oral disease is still common in older people due to multiple barriers and risk factors. Epidemiological data on oral health in older population in Greece, and especially in the older old, are limited making it difficult to develop and implement appropriate oral health policies.The purpose of this Doctoral Thesis was to record oral health status, subjective oral complaints and oral care habits in a sample of urban population aged over 65 years in Attica and associate the findings with various demographic, medical, dental and behavioral factors. METHODOLOGY. The investigation was conducted at the Open Care Centers For Older People in the Athens Region in areas of different socio-economic stratification. A total of 352 subjects over 65 years of age with a mean age of 73.9±6.9 years were recorded. The study included interviews using structured questionnaires and a clinical examination. The questionnaire included parameters related to demographic, socio-medical and dental characteristics.The ICD-10 classification of diseases was used to record the medical history and the ATC classification for drugs intake. To assess the presence of depressive symptoms, the 15-item Geriatric Depression Scale (GDS-15) was used. Dental history taking recorded current oral symptoms, oral hygiene habits, the use and daily care of removable prostheses, the use of dental services, as well as the subjective assessment of the need and demand for dental care.Subjective xerostomia was evaluated using reference questions and the 11-item Xerostomia Inventory, after translation and validation in Greek. The Geriatric Oral Health Assessment Index (GOHAI) was used to assess the effect of oral health on the quality of life of the participants, after translation into Greek and validation in the target population. The clinical examination recorded the oral health status using validated indices (ie. ICDAS II, DMFT, RCI, CPITN, OHI-S, salivary flow and pH tests, etc). Statistical analysis included descriptive statistics, bivariate and multivariate analyses as well as validation analyses for XI-11 and GOHAI in Greek. The level of statistical significance was set at P≤0.05. RESULTS. The most common medical condition was hypertension (62.8%) followed by diabetes type II (24.2%) and heart disease (23%). Medication use was very frequent and polypharmacy (over 3 medications per day) was recorded in 31% of the sample increasing to 44% for those aged over 85 years. Antihypertensives (64.2%) and anti-lipidemics (41.9%) were the most frequently consumed medications. Regarding subjective oral health indicators, no statistically significant correlation was found related to gender and age. Only 33.8% of the participants stated that they generally had good oral health, while 62.5% mentioned that they had a current oral problem. Xerostomia, occasionally or continuously, was mentioned by 42% of the participants, burning mouth by 2.3%, dysgeusia by 6.5%, chewing difficulties by 28.1% and poor or moderate oral aesthetics by 42.1%.A total of 43.5% people stated that they had visited the dentist in the past 12 months and 18.2% that they had visited the dentist more than 5 years ago. Despite that 58.2% believed that they needed dental care, only 27.6% intended to visit a dentist.Only 31% of the dentate persons brushed their teeth more often than once a day, while 90.6% did not use any interdental cleaning device. Of those who used removable prostheses, 66.7% said that they cleaned them immediately after meals and 29.2% once a day; 40.5% of the denture wearers wore them 7/24h, while 25% used denture fixatives.The clinical examination showed that 15.6% of the participants were completely edentulous, while 43.8% had more than 20 teeth; 47.7% used removable prostheses and 14.8% used a pair of complete dentures.The mean number of teeth in the total population was 15.4 ± 9.7, while the mean number of teeth in the dentate people was 18.2 ± 7.7. Based on multifactorial analysis, the presence of more than 20 teeth was associated with younger age, dental visits within the past 12 months, and a lower body mass index. Many dentate people (59.6%) had at least one active decay, and 27.6% one active root decay. The DMFT index in the dentate sample was 22.3 ± 6.9 with an average percentage of 14.5 ± 24.8 carious teeth in the mouth. Multiple logistic regression analysis revealed a statistically significant correlation of dental decay with the saliva's bubbly quality, the lower number of remaining natural teeth and poor oral hygiene. The RCI value was 0,2±0,3 and the mean percentage of carious roots was 8.1±19.4. Multifactorial analysis demonstrated statistically significant correlations between increased root caries prevalence and smoking, saliva bubbly quality, lower saliva pH and the smaller number of remaining natural teeth. Only 39.9% of the participants had good oral hygiene. A healthy periodontium was recorded in 3.4% of the dentate people, medium pockets (4-5mm) in 35.5% and deep pockets (≥6mm) in 47.0% of the dentate sample. Severe periodontitis was related to hypothyroidism, tooth decay, poor oral hygiene and the use of dentures. Mucosal lesions were recorded in 18.2% of the population. The presence of oral lesions was mainly associated with the use of removable prostheses; 27% of the denture users had mucosal lesions compared to 5.8% of those who did not use dentures.The mean GOHAI score in the total sample was 48.5 ± 8.5 (range: 16-60) indicating that the participants were generally satisfied with the quality of life associated with their oral health. The GOHAI score showed significant correlations with many medical, demographic and dental factors such as depression, number of teeth, subjective chewing ability, oral pain, aesthetic problems, using dentures, edentulousness, DMFT index, CPITN index, xerostomia index, decayed teeth and root caries index. CONCLUSIONS. Based on the findings of the present study, oral disease was increased in the older population examined, while dental visitations were limited. Compared to the findings of the 2005 national oral health survey in a sample aged 65-74 years, the same age group in the present study presented a significant reduction in complete edentulousness and an increase in retaining more than 20 teeth, but at the same time an increase in caries prevalence and severe periodontal disease. Oral health status further deteriorated in the older age groups over 75 years of age.The main study limitation was that the sample was urban with high degrees of social activity and functional capacity, precluding the generalisation of the findings to a national level.The development of a national strategy for improving oral health in older people is imperative, as longer lives preserving more natural teeth but at the same time experiencing functional impairment and low access to dental care, will negatively affect the oral health status of the future older population.

Οι ηλικιωμένοι αποτελούν μία πολυάριθμη και πολυσύνθετη πληθυσμιακή ομάδα με αυξημένες ιατροκοινωνικές και οδοντιατρικές ανάγκες οι οποίοι όμως αντιμετωπίζουν πολλαπλούς φραγμούς στην οδοντιατρική φροντίδα. Τα επιδημιολογικά δεδομένα για τη στοματική κατάσταση των ηλικιωμένων και ιδιαίτερα των υπερηλίκων στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά περιορισμένα με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η ανάπτυξη κατάλληλων πολιτικών προαγωγής της στοματικής τους υγείας. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να διερευνηθεί η στοματική κατάσταση υγείας, τα υποκειμενικά στοματικά ενοχλήματα και οι συνήθειες στοματικής φροντίδας δείγματος αστικού πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών που ζούσε στην Κοινότητα και να συσχετιστούν μεταξύ τους αλλά και με διάφορους δημογραφικούς, ιατρικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ. Η καταγραφή έλαβε χώρα σε Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) του Κεντρικού, Βόρειου, Δυτικού και Νότιου Τομέα Αθηνών της Περιφέρειας Αττικής σε περιοχές διαφορετικής κοινωνικοοικονομικής διαστρωμάτωσης. Καταγράφηκαν 352 άτομα άνω των 65 ετών με μέση ηλικία τα 73,9±6,9 έτη. Η μελέτη περιλάμβανε λήψη συνέντευξης με τη χρήση δομημένων ερωτηματολογίων και κλινική εξέταση. Το ερωτηματολόγιο συμπεριλάμβανε παραμέτρους σχετιζόμενες με δημογραφικά, ιατροκοινωνικά και οδοντιατρικά χαρακτηριστικά. Για την εκτίμηση της πιθανής παρουσίας καταθλιπτικών συμπτωμάτων συμπληρώθηκε η συντομευμένη Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης (GDS-15). Η υποκειμενική ξηροστομία αξιολογήθηκε με τη βοήθεια του Δείκτη Ξηροστομίας (Xerostomia Inventory) 11 ερωτήσεων ο οποίος προηγουμένως είχε μεταφραστεί στα ελληνικά και σταθμιστεί στον πληθυσμό-στόχο. Για τον έλεγχο της επίδρασης της στοματικής κατάστασης στην ποιότητα ζωής των εξεταζομένων χρησιμοποιήθηκε ο Γηριατρικός Δείκτης Αξιολόγησης Στοματικής Υγείας (Geriatric Oral Health Assessment Index - GOHAI) κατόπιν μετάφρασης στα ελληνικά και στάθμισής του στον πληθυσμό στόχο. Η κλινική εξέταση κατέγραψε την κατάσταση στοματικής υγείας με τη χρήση διεθνώς χρησιμοποιούμενων δεικτών (πχ. ICDAS II, DMFT, RCI, CPITN, OHI-S, καταγραφή ροής σάλιου με μάσηση τσίκλας παραφίνης, μέτρηση pH σάλιου με ειδικά pH–μετρικά χαρτιά). Η στατιστική ανάλυση περιλάμβανε περιγραφική στατιστική, διμεταβλητές και πολυπαραγοντικές αναλύσεις, ενώ έγινε και ανάλυση στάθμισης των δεικτών ξηροστομίας (ΧΙ) και GOHAI. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ. Η στατιστική ανάλυση έδειξε αυξημένη νοσηρότητα (υπέρταση: 62,8%, σακχαρώδης διαβήτης: 24,2%, καρδιακά νοσήματα: 23%, κ.λπ). Αυξημένη ήταν και η λήψη φαρμάκων (αντιυπερτασικά: 64,2%, αντιλιπιδαιμικοί παραγόντες: 41,9%, λήψη άνω των 3 φαρμάκων τη μέρα: 31%). Το 43,5% των εξετασθέντων δήλωσε ότι έχει επισκεφτεί τον οδοντίατρο μέσα στον τελευταίο χρόνο. Το 58,2% πίστευε ότι χρειαζόταν σε μεγάλο βαθμό οδοντιατρική φροντίδα αλλά μόνο το 27,6% δήλωσε ότι σκόπευε να την αναζητήσει, με κυριότερους λόγους αναβολής της επίσκεψης τα οικονομικά θέματα και το φόβο. Μόλις το 31% των ενοδόντων βούρτσιζε τα δόντια του πιο συχνά από μία φορά τη μέρα, ενώ το 66,7% δήλωσε ότι καθάριζε τις οδοντοστοιχίες αμέσως μετά από κάθε γεύμα. Το 40,5% όσων έφεραν κινητές προσθέσεις τις φορούσε και τη νύχτα, ενώ το 25% χρησιμοποιούσε συνεχώς ή μερικές φορές συγκρατητικές ουσίες.Η κλινική εξέταση έδειξε ότι το 15,6% ήταν ολικά νωδοί, ενώ το 43,8% είχε περισσότερα από 20 δόντια στο φραγμό. Τo 47,7% έφερε κινητές προσθετικές εργασίες με το 14,8% να φέρει ζεύγος ολικών οδοντοστοιχιών. Ο μέσος αριθμός δοντιών στους ενόδοντες ήταν 18,2±7,7. Με βάση την πολυπαραγοντική ανάλυση, η παρουσία περισσότερων από τα 20 δόντια στο φραγμό συσχετίστηκε με τη μικρότερη ηλικία, την επίσκεψη στον οδοντίατρο πριν από λιγότερους από 12 μήνες, καθώς και με τον χαμηλότερο δείκτη μάζας σώματος. Το 59,6% των ενοδόντων είχε έστω και μία ενεργό τερηδόνα, με το 27,6% να έχει έστω και μία ενεργό τερηδόνα ρίζας. Ο δείκτης DMFT στο δείγμα ενοδόντων είχε μέση τιμή 22,3±6,9 ενώ ο μέσος όρος του ποσοστού τερηδονισμένων δοντιών στο φραγμό ήταν 14,5±24,8. Η πολλαπλή λογιστική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή το ανώτερο τεταρτημόριο της κατανομής του ποσοστού των τερηδονισμένων δοντιών (ένδειξη πολυτερηδονισμού) κατέδειξε στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τη φυσαλιδώδη ποιότητα του σάλιου, τον μικρότερο αριθμό εναπομεινάντων φυσικών δοντιών και την κακή στοματική υγιεινή. Η τιμή του δείκτη RCI ήταν 0,2±0,3 και το ποσοστό των τερηδονισμένων ριζών επί του συνόλου των δοντιών του φραγμού ήταν 8,1±19,4. Η πολυπαραγοντική ανάλυση κατέδειξε στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ του αυξημένου επιπολασμού τερηδόνας ρίζας και του ενεργού καπνίσματος, της φυσαλιδώδους ποιότητας του σάλιου, του χαμηλότερου pH του σάλιου και του μικρότερου αριθμού εναπομεινάντων φυσικών δοντιών. Μόλις το 39,9% των εξετασθέντων είχε καλή στοματική υγιεινή. Στο σύνολο των ενοδόντων υγιές περιοδόντιο είχε το 3,4%, θυλάκους 4-5mm το 35,5% και θυλάκους ≥6mm το 47,0%. Η πολλαπλή λογιστική παλινδρόμηση κατέδειξε ότι η βαριά περιοδοντίτιδα (θύλακοι άνω των 6 mm) σχετιζόταν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό με τον υποθυρεοειδισμό, το ποσοστό των τερηδονισμένων δοντιών, τη φτωχή στοματική υγιεινή και τη χρήση οδοντοστοιχιών.Βλάβες στους βλεννογόνους καταγράφηκαν στο 18,2% του πληθυσμού, με την παρουσία τους να σχετίζεται κυρίως με την χρήση κινητών προσθέσεων. Η μέση τιμή του δείκτη GOHAI στο δείγμα ήταν 48,5±8,5 με εύρος 16-60 καταδεικνύοντας ότι οι εξετασθέντες ήταν γενικά ικανοποιημένοι από την ποιότητα ζωής που σχετιζόταν με τη στοματική τους υγεία. Η ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων που σχετίζεται με τη στοματική υγεία κατέδειξε σημαντικές συσχετίσεις με πολλούς ιατρικούς, δημογραφικούς και οδοντιατρικούς παράγοντες. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. Με βάση τα ευρήματα της παρούσας μελέτης η στοματική νόσος ήταν αυξημένη στον πληθυσμό των εξετασθέντων ηλικιωμένων ατόμων, ενώ η πρόσβαση στην οδοντιατρική φροντίδα ήταν περιορισμένη. Σε σχέση με την εθνική μελέτη καταγραφής της στοματικής υγείας του 2005 φαίνεται ότι στην αντίστοιχη ηλικιακή ομάδα (65-74 ετών) στην παρούσα μελέτη καταγράφεται σημαντική μείωση της ολικής νωδότητας και αύξηση του ποσοστού των ατόμων με περισσότερα από 20 δόντια στο φραγμό, αύξηση του ποσοστού των τερηδονισμένων και εμφραχθέντων δοντιών, επιδείνωση της περιοδοντικής υγείας και στασιμότητα στο επίπεδο της οδοντικής υγιεινής. Οι δείκτες αυτοί εμφάνιζαν επιδείνωση στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.Βασικός περιορισμός της μελέτης ήταν η διεξαγωγή της σε αστικό πληθυσμό με υψηλό ποσοστό κοινωνικοποίησης και λειτουργικής αυτοδυναμίας, γεγονός το οποίο εμποδίζει τη γενίκευση των συμπερασμάτων στον γενικό πληθυσμό.Η ανάπτυξη μίας εθνικής στρατηγικής για τη στοματική υγεία του ηλικιωμένου πληθυσμού στη χώρα είναι αναγκαία, καθώς η επιμήκυνση του βίου με την ταυτόχρονη διατήρηση αρκετών φυσικών δοντιών σε προϊούσα ηλικία, σε συνδυασμό με τους ποικίλους προσωπικούς, ιατρικούς και κοινωνικοοικονομικούς φραγμούς στη στοματική φροντίδα αναμένεται να οδηγήσουν στο μέλλον σε σημαντική επιδείνωση των δεικτών στοματικής υγείας των ηλικιωμένων.