Η οργάνωση της αφήγησης στους Βυζαντινούς ιστορικούς της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 μ.Χ.

Abstract

The narrations of the Byzantine-Turkish History of Doukas, the Chronicle of Sphrantzes, the Histories of Critobulus and the Proofs of Histories of Chalkokondyles, are examined in the framework of the present dissertation. The aim of this dissertation is the implementation of the narratological analysis’ model of the French narratologist Gérard Genette, in the narrations of the Byzantine historians, in order to ascertain if the modern narrative theory can help us to approach from a different prism the Byzantine historiographical sources, to understand them better and to reevaluate them in terms of their literary character. Furthermore, it should be mentioned that other theoretical approaches regarding the narrative theory were taken into account (Greimas, Stanzel etc.). It is also the first time that a complete narratological approach in Byzantine historiographical sources of the late Byzantine period is accomplished. Concerning the structure of the present dissertation, it consists of the following chapters: an introductory section, which includes the relationship that exists between Byzantine literature and narratology, the biographical elements and the works of the Byzantine historians of the Fall of Constantinople in 1453, the historical framework of this period and one timeline of the facts. Thereinafter, the types of narrator, the focalizations, the time of the narration (order, speeds, frequency), the snares, the persons of the narration and the narratees are examined. Furthermore, the general conclusions and an appendix of the persons of the narration are included in this dissertation. The central conclusion of the present dissertation is that the theoretical analysis’s model of Genette can also be applied to the historical narrations of the Byzantine historians of the Fall of Constantinople in 1453, with of course some differentiations of small degree. Thereby, the literary character of these historical narrations is highlighted, apart from their undeniable value as sources of historical knowledge. Apart from that, the four narrations under examination (Byzantine-Turkish History, Chronicle, Histories, Proofs of Histories) are qualitatively classified based on their narratological characteristics [types of narrator, focalizations, time of the narration (order, speeds, frequency), snares, persons, narratees], in order their literary value to be highlighted.

Στο πλαίσιο της παρούσας διδακτορικής διατριβής μελετήθηκαν οι αφηγήσεις των Βυζαντινών ιστορικών της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως του 1453 μ.Χ. και συγκεκριμένα η Βυζαντινοτουρκικὴ Ἱστορία του Δούκα, το Χρονικὸν του Σφραντζή, η αφήγηση των Ἱστοριῶν του Κριτοβούλου και τέλος οι Ἀποδείξεις Ἱστοριῶν του Χαλκοκονδύλη. Στόχος της διδακτορικής διατριβής είναι η εφαρμογή του μοντέλου αφηγηματολογικής ανάλυσης του Γάλλου αφηγηματολόγου Gérard Genette στις ιστορικές αφηγήσεις των Βυζαντινών ιστορικών της αλώσεως, προκειμένου να διαπιστωθεί αν η σύγχρονη αφηγηματολογική θεωρία μπορεί να μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε από διαφορετικό πρίσμα τις βυζαντινές ιστοριογραφικές πηγές, να τις κατανοήσουμε καλύτερα και να τις επαναξιολογήσουμε ως προς τη λογοτεχνικότητά τους. Απαραίτητο είναι επίσης να σημειωθεί ότι λήφθηκαν συγχρόνως υπόψιν και άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις που έχουν διατυπωθεί αναφορικά με τη θεωρία της αφήγησης (Greimas, Stanzel). Πέραν αυτού, είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται μία πλήρης αφηγηματολογική προσέγγιση σε βυζαντινές ιστορικές αφηγήσεις της ύστερης περιόδου. Αναφορικά με τη δομή της παρούσας διατριβής αυτή διαρθρώνεται στα εξής δέκα κεφάλαια: ένα εισαγωγικό τμήμα, το οποίο περιλαμβάνει τη σχέση που υφίσταται μεταξύ Βυζαντινής λογοτεχνίας και αφηγηματολογίας, τα βιογραφικά σχεδιάσματα και την εργογραφία των Βυζαντινών ιστορικών της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως του 1453, το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, καθώς και ένα χρονολόγιο γεγονότων. Εν συνεχεία, παρατίθενται οι τύποι αφηγητή, η εστίαση, ο χρόνος της αφήγησης, ο οποίος διακρίνεται περαιτέρω στην τάξη, τις ταχύτητες και τη συχνότητα της αφήγησης. Ακολουθούν οι προσημάνσεις, τα πρόσωπα της αφήγησης, ο αποδέκτης της αφήγησης και εντέλει τα γενικά συμπεράσματα, καθώς και ένα παράρτημα των δρώντων και μη δρώντων προσώπων της αφήγησης. Ως προς τα συμπεράσματα της παρούσας διατριβής είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα πως το θεωρητικό μοντέλο ανάλυσης του Genette μπορεί εν πολλοίς να εφαρμοστεί και στις ιστορικές αφηγήσεις των Βυζαντινών ιστορικών της αλώσεως του 1453 με ορισμένες βεβαίως διαφοροποιήσεις μικρής έκτασης. Το συμπέρασμα αυτό ταυτοχρόνως καθιστά προφανή και τον λογοτεχνικό χαρακτήρα των συγκεκριμένων ιστορικών αφηγήσεων, γεγονός που επεξηγεί και το γιατί τα κείμενα αυτά μελετήθηκαν και αγαπήθηκαν τόσο πολύ πέραν της προφανούς αξίας τους ως πηγές ιστορικής γνώσης. Πέραν αυτού, οι τέσσερις υπό εξέταση αφηγήσεις (Βυζαντινοτουρκικὴ Ἱστορία, Χρονικόν, Ἱστορίαι, Ἀποδείξεις Ἱστοριῶν) ταξινομούνται με βάση τη συνθετότητα των αφηγηματολογικών τους χαρακτηριστικών (αφηγητής, εστίαση, τάξη-ταχύτητες-συχνότητα της αφήγησης, προσημάνσεις, δρώντα-μη δρώντα πρόσωπα, αποδέκτες), προκειμένου να αναδειχθεί η λογοτεχνική τους αξία.