Ταμιευτήρες νερού και μεταμορφώσεις τοπίου: συμβολή στην έρευνα αρχιτεκτονικής τοπίου

Abstract

Continuing changing and metamorphosis of landscapes is a common result of natural processes. What happens though, when humans’ interventions cause major landscape transformation? The main subject of this PhD thesis is the specification of time and space-related changes of the landscape of water reservoirs and also the determination of Landscape Architecture project role in reservoirs’ design. Technical works are defined as humans’ intervention in the landscape that metamorphose it and produce new perspectives. Landscape design emerges as a response to the sustainable design of the technical work together with the local physical and social structures.This study is divided into three main parts: a theoretical study and two parts of applied research: the first is an inventory of water reservoirs’ landscape and the second is the exemplary application of Landscape Architecture design for reservoirs in Greece.The theoretical part seeks and records the specific changes in the natural environment, the socioeconomic structures and in the image and perception of the landscape. Data are also gathered on technical, institutional and legislative issues of reservoirs and dams, as well as examples of reservoirs and reservoir landscape design from antiquity to modern times and from various regions of the world. In the second part the study is specialized in the Greek area by identifying the peculiarities of the landscapes of the water reservoirs of the country. Specifically, a detailed inventory of the landscape features of 122 large reservoirs of the country is made by the design and processing of 6 thematic maps and the collection and interpretation of 512 satellite images. The data collected are recorded briefly creating an analytic aggregate database for Greek reservoirs’ landscape. Then follow statistical processing and interpretation.Overall, the theoretical approach of the landscapes of the reservoirs together with the recording and interpretation of the data for the Greek reservoirs constitutes the basis for the proposal of a typology of Greek water reservoirs’ landscapes. In the third part are selected three reservoirs indicative of the three types and an exemplary Landscape Architecture project is applied for each of them. The landscape project includes field research, photographic imprinting, communication with local communities and operators of the technical work and study of relevant bibliographic sources. Finally, the specific features and capabilities of each site are determined, and a landscape design and planning proposal is prodused. As a counterpart to the usual practice, when the landscape is a byproduct of the construction of the technical work, this doctoral dissertation proposes a systematic and documented design approach to the landscapes of the Greek reservoirs with multiple benefits for society, the natural environment and also the technical work itself.

Η συνεχής αλλαγή και μεταμόρφωση των τοπίων είναι κάτι που γίνεται αενάως ως αποτέλεσμα φυσικών διεργασιών. Τι συμβαίνει όμως όταν ο άνθρωπος επεμβαίνει σε ένα τοπίο και το μεταμορφώνει ριζικά; Στη παρούσα διδακτορική διατριβή μελετώνται οι χωροχρονικές αλλαγές των τοπίων των ταμιευτήρων νερού και ο ρόλος της Αρχιτεκτονικής Τοπίου στον σχεδιασμό αυτών των τοπίων. Το τεχνικό έργο κατανοείται ως επέμβαση του ανθρώπου στο τοπίο που προκαλεί την μεταμόρφωσή του και συγχρόνως δημιουργεί νέες προοπτικές. Ο σχεδιασμός του τοπίου τους ανακύπτει μέσα από την μελέτη αυτή ως απάντηση για την βελτιστοποίηση του σχεδιασμού και την αειφόρο προοπτική του τεχνικού έργου αλλά και των φυσικών και κοινωνικών δομών που το υποδέχονται και αλληλοεπιδρούν μαζί του.Η μελέτη διαιρείται σε τρία μέρη: α. την θεωρητική διερεύνηση και την εφαρμοσμένη έρευνα σε δύο επίπεδα, β. την τοπιακή καταγραφή των ελληνικών ταμιευτήρων και γ. την υποδειγματική εφαρμογή μελέτης Αρχιτεκτονικής τοπίου για τρεις επιλεγμένους ταμιευτήρες. Στο πρώτο μέρος αναζητούνται και καταγράφονται οι μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον στις κοινωνικοοικονομικές δομές και στην εικόνα και στην φυσιογνωμία του τοπίου. Επίσης συγκεντρώνονται στοιχεία που αφορούν τεχνικά, θεσμικά και νομοθετικά ζητήματα των ταμιευτήρων και των φραγμάτων αλλά και παραδείγματα ταμιευτήρων και σχεδιασμού ταμιευτήρων από την αρχαιότητα ως τα σύγχρονα χρόνια και από διάφορες περιοχές του κόσμου. Στο δεύτερο μέρος η μελέτη εξειδικεύεται στον Ελλαδικό χώρο με τον προσδιορισμό των ιδιαιτεροτήτων των τοπίων των ταμιευτήρων νερού της χώρας. Συγκεκριμένα γίνεται αναλυτική καταγραφή των τοπιακών χαρακτηριστικών 122 μεγάλων ταμιευτήρων της χώρας με τον σχεδιασμό και την επεξεργασία 6 θεματικών χαρτών και τη συγκέντρωση και ερμηνεία 512 δορυφορικών εικόνων. Τα στοιχεία που συλλέγονται καταγράφονται συνοπτικά δημιουργώντας έναν συγκεντρωτικό πίνακα τοπιακής καταγραφής των μεγάλων ταμιευτήρων της Ελλάδας. Στην συνέχεια ακολουθεί στατιστική επεξεργασία και ερμηνεία τους. Συνολικά η θεωρητική προσέγγιση των τοπίων των ταμιευτήρων μαζί με την καταγραφή και επεξεργασία των δεδομένων για τους ελληνικούς ταμιευτήρες αποτελούν την βάση για την πρόταση μιας τυπολογίας τοπίων ταμιευτήρων νερού για τον Ελλαδικό χώρο. Στο τρίτο μέρος επιλέγονται τρεις ταμιευτήρες ενδεικτικοί των τριών τύπων και εφαρμόζεται υποδειγματική μελέτη Αρχιτεκτονικής Τοπίου για καθέναν από αυτούς. Γίνεται ανάλυση του τοπίου τους με επιτόπια έρευνα, φωτογραφική αποτύπωση, επικοινωνία με τις τοπικές κοινωνίες και τους φορείς κατασκευής και λειτουργίας του τεχνικού έργου και μελέτη σχετικής βιβλιογραφίας. Προσδιορίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι δυνατότητες του κάθε τόπου και τέλος συντάσσεται πρόταση σχεδιασμού του τοπίου τους. Ως αντιπρόταση στην συνήθη πρακτική το τοπίο να αποτελεί υποπροϊόν της κατασκευής του τεχνικού έργου, η παρούσα διδακτορική διατριβή προτείνει μια συστηματική και τεκμηριωμένη σχεδιαστική αντιμετώπιση των τοπίων των ελληνικών ταμιευτήρων με πολλαπλά οφέλη για την κοινωνία, το φυσικό περιβάλλον αλλά και το ίδιο το τεχνικό έργο.