Ο παροιμιακός λόγος των Βαλκανικών λαών: θεματικές - χρήσεις - ερμηνείες - επικοινωνία: συμβολή στο πεδίο της συγκριτικής λαογραφίας

Abstract

The thesis deals with the issues of family relations, wealth and poverty, as these themes emerge through the proverbs of the Balkan peoples (Albanians, Bulgarians, Greeks, Romanians, Serbs and Turks). A total of 5,294 proverbs, which are listed in each Balkan language, are accompanied by a translation in Greek.The choice of these themes was not accidental. These themes correspond to basic parameters of social formation and everyday life. At the same time, these themes indicate the social universality of this folklore genre, but also the dynamics of its use in a changing social and economic environment. In this context, family, wealth and poverty as economic and social categories complement each other and constitute a privileged field of study of the historical nature of folklore phenomena and their transformation from past to present.Various methodological approaches such as quantitative research (questionnaires), qualitative research (fieldwork in the form of interviews with Balkan immigrants living in Greece as well as in various parts of the Balkans) and, of course, bibliographic research were used for the dissertation.Particular emphasis is given to the historical and synchronic approach of the proverbs in the sense of transforming the various phenomena from the past into the present, mainly through the emergence of the various uses of the proverbs by the informants.Our main goals, therefore, were: (a) The rendering of the Balkan proverbs in Greek and the classification of the material, which in itself is a kind of interpretation; (b) the comparison and the finding of the parallels in order to verify the similarities and the differences and c) the determination of the degree of knowledge of the proverbs by modern informants and the verification of the popular wisdom expressed through the proverbs, which is of course relative and always related to the time, the place and the context in which they are used, as proverbs are not absolute truths.

Η διατριβή πραγματεύεται το ζήτημα των οικογενειακών σχέσεων, του πλούτου και της φτώχειας έτσι όπως αυτές οι θεματικές αναδεικνύονται μέσα από τις παροιμίες των Βαλκανικών λαών (Αλβανών, Βούλγαρων, Ελλήνων, Ρουμάνων, Σέρβων και Τούρκων). Μελετήθηκαν συνολικά 5.294 παροιμίες, οι οποίες παρατίθενται σε καθεμιά βαλκανική γλώσσα και συνοδεύονται από μετάφραση στα ελληνικά. Η επιλογή των συγκεκριμένων θεματικών δεν ήταν τυχαία. Οι συγκεκριμένες θεματικές αντιστοιχούν σε βασικές παραμέτρους της κοινωνικής συγκρότησης και της καθημερινής ζωής. Ταυτόχρονα, οι θεματικές αυτές υποδεικνύουν την κοινωνική καθολικότητα αυτού του λαογραφικού είδους αλλά επίσης και τη δυναμική της χρήσης του σε ένα μεταβαλλόμενο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, η οικογένεια, ο πλούτος και η φτώχεια ως οικονομικές και κοινωνικές κατηγορίες αλληλοσυμπληρώνονται και συνιστούν ένα προνομιακό πεδίο μελέτης της ιστορικότητας των λαογραφικών φαινομένων και του μετασχηματισμού τους από το παρελθόν στο παρόν.Για την εκπόνηση της διατριβής αξιοποιήθηκαν ποικίλες μεθοδολογικές προσεγγίσεις όπως η ποσοτική έρευνα (ερωτηματολόγια), η ποιοτική έρευνα (επιτόπια έρευνα με τη μορφή συνεντεύξεων με Βαλκάνιους μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα, καθώς και σε διάφορες περιοχές των Βαλκανίων) και ασφαλώς η βιβλιογραφική έρευνα.Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην ιστορική και συγχρονική προσέγγιση των παροιμιών υπό την έννοια του μετασχηματισμού των διαφόρων φαινομένων από το παρελθόν στο παρόν, κυρίως μέσα από την ανάδειξη των ποικίλων χρήσεων των παροιμιών από σύγχρονους πληροφορητές.Βασικοί στόχοι μας, λοιπόν, υπήρξαν: α) Η απόδοση στα ελληνικά των βαλκανικών παροιμιών και η ταξινόμηση του υλικού, κάτι που από μόνο του αποτελεί κι ένα είδος ερμηνείας, β) η σύγκριση και η εξεύρεση των παραλλήλων, ώστε να διακριβωθούν οι ομοιότητες και οι διαφορές και γ) η διαπίστωση του βαθμού γνώσης των παροιμιών από σύγχρονους πληροφορητές και η διακρίβωση της λαϊκής σοφίας που εκφράζεται μέσω των παροιμιών, η οποία βεβαίως είναι σχετική και σχετιζόμενη πάντα με τον χρόνο, τον τόπο και το επικοινωνιακό περιβάλλον μέσα στο οποίο λέγονται, καθώς οι παροιμίες δεν αποτελούν απόλυτες αλήθειες.