Ο καθρέφτης του Ομήρου: ομηρικές επιβιώσεις στη νεότερη ευρωπαϊκή γραμματεία και στο ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα: (Θάνος Βλέκας, Ηρωίς της Ελληνικής επαναστάσεως, η Πάπισσα Ιωάννα, ο Αυθέντης του Μωρέως, Λουκής Λάρας, η Ορφανή της Χίου)

Abstract

The shadow of Homer can easily be traced in the various conflicts between the literati of Rennaisance and the European Enlightenment, regarding the path which literature, and human thought in general, had to follow after the Middle Ages, in the context of the new era, which brought the scientific, along with the industrial development. A number of them viewed Homer as the symbol for revival and continuation of patterns developed during the Greek and Roman antiquity, whilst others faced his work with some reservations, because they believed that a new world was to rise after the dark medieval ages. Adamantios Coraes was the major modern Greek intellectual who followed these discussions and incorporated their basic conclusions within his writings and, taking into account various material from Homeric works, formed a totally new literary and educational model, which was to influence the following Greek scholars and prose writers. On the other hand, the impact of Homer on well known Greek novels of the 19th century becomes apparent in many instances and assists us to understand the attempt of Greek prose writers to differentiate themselves from their European colleagues and create a native form of fiction, by using material from their glorious ancestor, in the basic lines of Coraes’s framework and the spirit of a revived Enlightenment. In this respect, the shadow of Homer was traced in novels written by Iakovos Pitzipios, Al. R. Rangavis, P. Calligas, Steph. Xenos, Emm. Rhoidis and Dim. Vikelas. The novels examined (Orphane tes Chiou, The Lord of Moreas, Thanos Vlekas, The Heroine of the Greek Revolution, The Pope Joan and Loukes Laras) have assimilated the Homeric heritage, in many ways, which vary from the formation of ideological identity to the manifestation of moral principles. The major suggestion of this study is that these writers used the Homeric material in order to form a completely “Greek” tradition in prose writing, trying to disengage from corresponding European novel standards.

Ερευνώντας τη σημασία του Ομήρου στη δυτική διανόηση των νεοτέρων χρόνων, αναδείχθηκε η συμβολή του αρχαίου δημιουργού στην ανάπτυξη της συζήτησης μεταξύ όσων πίστευαν στη διαχρονική αξία των κλασικών ιδεωδών και εκείνων που αποζητούσαν να κατισχύσουν τα νέα επιστημονικά δεδομένα και να αλλάξει ρότα η πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία. Ο Αδαμάντιος Κοραής ήταν ο πρώτος που συστηματικά και με οξυδέρκεια αφομοίωσε δημιουργικά τα πορίσματα των συναφών αναζητήσεων στον ευρωπαϊκό χώρο και, με βάση το ομηρικό υλικό, συγκρότησε ένα ιδεολογικό και παιδευτικό πρόγραμμα, που έμελλε να επηρεάσει καθοριστικά τους μεταγενέστερους Έλληνες διανοητές και πεζογράφους. Μέσω της σχετικής προσέγγισης που επιχειρήθηκε σε μείζονα πεζογραφικά έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, αποδείχθηκε ότι η χρήση του ομηρικού υλικού γίνεται ενσυνείδητα από τους συγγραφείς, προκειμένου να αντιδιαστείλουν εαυτούς από τα δυτικά πρότυπα και να δημιουργήσουν μιαν εντόπια μυθιστοριογραφική παράδοση, στο πλαίσιο ενός αναβιωμένου Διαφωτισμού. Πιο συγκεκριμένα, αναλύθηκε η επιβίωση των ομηρικών επών στα έργα των Ιακώβου Πιτζιπίου, Αλ. Ρ. Ραγκαβή, Π. Καλλιγά, Στ. Ξένου, Εμμ. Ροΐδη και Δημ. Βικέλα, με σκοπό να ιχνηλατηθούν οι διάφοροι τρόποι πρόσληψης της ομηρικής παράδοσης. Τα έργα που εξετάστηκαν (Η Ορφανή της Χίου, Αυθέντης του Μωρέως, Θάνος Βλέκας, Η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως, Η Πάπισσα Ιωάννα και ο Λουκής Λάρας) έχουν ήδη αφομοιώσει την ομηρική κληρονομιά, την οποία ανάγουν σε συστατικό στοιχείο της ιδεολογικής τους ταυτότητας και του ηθικού σκοπού τους. Η ανά χείρας μελέτη υποστήριξε ότι το ομηρικό κείμενο βοήθησε τους Νεοέλληνες πεζογράφους να δημιουργήσουν νέα παράδοση και ταυτόχρονα να προλειάνουν το έδαφος για την απαγκίστρωση των μυθιστορημάτων από τα ξενικά πρότυπα, εδραιώνοντας έτσι την ελληνική καταγωγή του είδους. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ότι ανοίχθηκε ένας νέος δρόμος για τη νεοελληνική λογοτεχνία, διαφοροποιημένος από το ευρωπαϊκό λογοτεχνικό γίγνεσθαι.