Ο Ιουλιανός ο Παραβάτης κατά τους Τρεις Ιεράρχες.

Abstract

The main goal of this thesis is to investigate whether Julian’s intention was to mitigate the increasing presence and influence of Christianity on the upper social classes and take vengeance on Christians for depriving him of family members and for the isolated life he endured. Furthermore, this paper aims to examine the reactions of the Three Hierarchs and the clues within them, for a rounded view of the matter. Though the method used in this essay is historical, the standards are clearly theological. It mostly contains the Fathers’ opinions on Emperor Julian. The thesis is divided into four chapters. In the first chapter, there are brief biographical presentations of the main protagonists of the conflict, focusing on both the actual meeting of three of them in Athens and their “meeting” of views through their individual body of work, taking into account the fact that Julian and St. John Chrysostom, probably, never met. Julian’s life, his dedication to Greek philosophy, his turn to paganism and his desire to restore it, Christianity’s infiltration in the upper classes, his ultimate goal and its consequences on Christendom illuminate many facets of the topic. A critical view on the common and different points found in the works of the Three Hierarchs has been held. Furthermore, a concise presentation of the three Holy Hierarchs was attempted so as to offer a picture of them and to make their strong desire to defend the Church more evident. Thus, the standpoint of the three Fathers and their critical stance towards Julian have been illustrated. What contributed to this stance is their education and love of ancient literature, which is their main motive for defending the free use of the Greek language by the Christians and for castigating the emperor for his claim that Greek language and religion are one and the same, their open-mindedness and holy life. The second chapter consists of the recording of the characteristics of the conflict in the philosophical and theological field, mainly focusing on the Saints’ thoughts on God, the World and Man. Their arguments, derived from their works, against Julian’s antichristian statements are put forth. The accusations, by both sides, of atheism and the destruction of monuments are pointed out and investigated about their validity. Furthermore, another examined aspect is the emperor’s effort to organize a pagan “church” based on the Christian one, something which highlights the Church and its members’ new ethic and momentum. In the third chapter, through the use of evidence and testimonies taken from the Fathers’ work, the multifaceted merciless persecution of Christians becomes evident. Martyrs and Confessors mentioned by the Three Hierarchs as well as incidents which prove the existence of the persecution are showcased. The emperor, in order to achieve Christianity’s disempowerment and eventual eradication, used an education policy and collaborated with heretics and Jews. In the fourth chapter, the echo of Julian’s actions and the understanding of his clash with the Christians and therefore the Three Hierarchs, in the ecclesiastical writings, in history and literature up to today, is studied. This echo and the Three Hierarchs’ influence on those who came after, whether they agree with the formers’ views or not, are revealed both by the Christians’ reaction to the suppressive measures and by their desire to keep their spiritual condition at a high level. The effort, since the Renaissance, to “restore” Julian with counterarguments attempting to refute the Fathers is also shown.

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να διερευνηθεί εάν η πρόθεση του Ιουλιανού ήταν να περιορίσει την αυξητική τάση του Χριστιανισμού και την επιρροή του στις ανώτερες τάξεις, καθώς και να εκδικηθεί τους χριστιανούς για τη στέρηση οικογένειάς του και για την απομονωμένη ζωή του. Επίσης να εξετασθεί ο τρόπος αντίδρασης των Τριών Ιεραρχών και τα στοιχεία που κρύβονται πίσω από αυτή και δίνουν τη δυνατότητα να σχηματιστεί μια ολοκληρωμένη άποψη γύρω από το θέμα. Η εργασία μας αν και χρησιμοποιεί την ιστορική έρευνα, είναι θεολογική στα κριτήρια της. Περιέχει κυρίως τις απόψεις των Πατέρων για τον αυτοκράτορα Ιουλιανό. Η όλη εργασία δομείται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφερθήκαμε ελάχιστα στις βιογραφίες των πρωταγωνιστών της σύγκρουσης, δίνοντας βάρος τόσο στην πραγματική συνάντηση των τριών εξ αυτών στην Αθήνα, όσο και στη «συνάντηση» μέσα από τις απόψεις, όπως αυτές εκφράζονται στην εργογραφία καθενός. Ο βίος του Ιουλιανού, η αφοσίωσή του στην ελληνική σοφία, η μεταστροφή του προς τον παγανισμό, η διείσδυση του Χριστιανισμού στις ανώτερες τάξεις και η αμέριστη επιθυμία να αναβιώσει την αρχαία λατρεία, οι απώτεροι σκοποί του και οι συνέπειες που προκάλεσε στον χριστιανικό κόσμο, φωτίζουν πολλές πτυχές του θέματος. Επίσης επιχειρούμε μια συνοπτική παρουσίαση του βίου των αγίων Τριών Ιεραρχών, για να δώσουμε την εικόνα τους και να γίνει σαφέστερη η έντονη επιθυμία τους να υπερασπιστούν την Εκκλησία. Έτσι αναδείξαμε την οπτική των τριών Πατέρων και την κριτική στάση τους απέναντι στον Ιουλιανό. Σε αυτό συνετέλεσαν η παιδεία τους και η αγάπη του για τη εθνική γραμματεία, η οποία στάθηκε ως βασικό κίνητρο υπεράσπισης της ελεύθερης χρήσεως του ελληνικού λόγου από τους χριστιανούς και την στηλίτευση του ισχυρισμού του αυτοκράτορα περί ταύτισης ελληνικής γλώσσας και θρησκείας, το ανοιχτό πνεύμα τους και η αγία βιοτή τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο καταγράφουμε το είδος και το χαρακτήρα της σύγκρουσης στο φιλοσοφικό και στο θεολογικό πεδίο, κυρίως εστιάζοντας στις απόψεις για το Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο. Αναδεικνύουμε τα επιχειρήματα των Αγίων, τα οποία αντλούνται μέσα από τους λόγους τους και αντιτίθενται στις αντιχριστιανικές δηλώσεις του Ιουλιανού. Επισημαίνουμε ιδιαιτέρως τις κατηγορίες περί αθεΐας και καταστροφής μνημείων που εξαπολύονται εκατέρωθεν και ερευνούμε την αξιοπιστία τους, αλλά και την προσπάθεια του αυτοκράτορα να οργανώσει μια εθνική «εκκλησία» κατά τα πρότυπα της χριστιανικής, πράγμα που αναδεικνύει το νέο ήθος και τη δυναμική της Εκκλησίας και των μελών της. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται φανερός με τεκμήρια και μαρτυρίες από τα έργα των Πατέρων ο απηνής διωγμός έναντι των χριστιανών σε όλες τις μορφές του. Προβάλουμε πρόσωπα μαρτύρων και ομολογητών, τα οποία αναφέρουν οι Τρεις Ιεράρχες, καθώς και γεγονότα που αποδεικνύουν την ύπαρξή του διωγμού. Ο αυτοκράτορας για να πετύχει την αποδυνάμωση και τελικώς εξάλειψη του χριστιανισμού χρησιμοποίησε την εκπαιδευτική πολιτική και συνεργάστηκε με αιρετικούς και Εβραίους. Στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζουμε τον απόηχο της δράσης του Ιουλιανού και την πρόσληψη της σύγκρουσής του με τους χριστιανούς και κατά συνέπεια με τους Τρείς Ιεράρχες, τόσο από την εκκλησιαστική γραμματεία όσο και την ιστορία και τη λογοτεχνία ως τις μέρες μας. Αυτός ο απόηχος και η επίδραση των Ιεραρχών στους μεταγενέστερους, είτε συμφωνούν είτε διαφωνούν με τις απόψεις τους, φανερώνονται τόσο στην αντίδραση των χριστιανών στα κατασταλτικά μέτρα, αλλά και την επιθυμία τους να διατηρήσουν την πνευματική τους κατάσταση σε υψηλό επίπεδο. Φαίνεται και η προσπάθεια «αποκατάστασης» του Ιουλιανού, με αντεπιχειρήματα που αποπειρώνται να απαντήσουν στους Πατέρες, από την Αναγέννηση και ως σήμερα.