Το ιερό τετραγράμματο και η πρόσληψή του στη μεσαιωνική γραμματεία: μελέτη στη μεταφραστική απόδοση της εβραϊκής θεωνυμίας με έμφαση σε δύο βιβλικές μεταφράσεις

Abstract

The PhD dissertation entitled “The sacred Tetragrammaton and its reception in the Medieval literature: A study on the translation of the Hebrew theonymy with special emphasis on two Bible translations” focuses in two Greek Bible translations dated from the late Medieval period and early Renaissance periods, which only recently have been studied in more detail. The former is the Graecus Venetus (late 14th cent., GrVen) and the latter is the Constantinople Polyglott Pentateuch (1547, CPP). The subject is covered in six chapters. In chapter one is presented an introductory presentation of the subject and of the aim of the research within its historical, theological-philosophical and bibliographic frame. In the second chapter are presented a review of the current scholarship of the research on this subject, as well as details on the meaning and semantics attached to the Tetragrammaton in the Near East background. Special treatment is provided for the Hebrew and Aramaic etymologies and they are presented in comparison with the Septuagintal (LXX) renderings and also other Bible translations in Greek. In this point is included a review of all the various ways that has been rendered the Tetragrammaton in the Bible manuscripts in Greek. In chapter three an inquiry is attempted in the possible ways that the Tetragrammaton might be related with the theonymic phrase of Exodus 3:14. Linguistic details and major hermeneutical approaches on this issue come to light. Then, an analysis is made of the correspondence between the Hebrew/Aramaic verbs hwh/hyh and the Greek είμαι/γίνομαι. In chapter four are presented in table form the various renderings of Exodus 3:14 in all the available Bible translations in Greek. Of prime interest are the renderings found in GrVen and CPP and their special features are studied regarding the rendering of the Tetragrammaton and Exodus 3:14. Alternative renderings of the terms are examined based on the special features of these versions. Manuscript images previously unpublished are presented, especially as regards the GrVen. Then, a synthesis of all the evidence and the derived conclusions is attempted. In the fifth chapter is traced across the Bible text of the available Greek translations of the rendering of the verb hyh in the form that is found in Exodus 3:14 and some additional conclusions are drawn. In chapter six the final conclusions are registered in an easy-to-read form. Bibliography is following.

Η διδακτορική διατριβή με τίτλο «Το ιερό Τετραγράμματο και η πρόσληψή του στη μεσαιωνική γραμματεία: Μελέτη στη μεταφραστική απόδοση της εβραϊκής θεωνυμίας με έμφαση σε δύο βιβλικές μεταφράσεις» εστιάζει σε δύο ελληνικές βιβλικές μεταφράσεις της ύστερης μεσαιωνικής περιόδου και των απαρχών της Αναγέννησης, οι οποίες πρόσφατα έχουν αρχίσει να μελετώνται σε μεγαλύτερο βάθος. Πρόκειται για την Graecus Venetus (τέλη 14ου αιώνα, GrVen) και την Πολύγλωττο Πεντάτευχο της Κωνσταντινούπολης (1547, ΠΠΚ). Η παρουσίαση της μελέτης είναι οργανωμένη σε έξι κεφάλαια. Στο πρώτο γίνεται μια σύντομη εισαγωγική παρουσίαση του θέματος και του σκοπού της εργασίας εντός των ιστορικών, θεολογικών-φιλοσοφικών και βιβλιογραφικών συμφραζομένων. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια πιο λεπτομερής παρουσίαση της ως τώρα έρευνας του θέματος καθώς επίσης παρουσιάζεται η σημασία του ονόματος και οι πιθανές σημασιοδοτήσεις του Τετραγράμματου στα σχετιζόμενα περιβάλλοντα της αρχαίας Εγγύς Ανατολής. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις ετυμολογίες της Εβραϊκής και της Αραμαϊκής και παρουσιάζονται συγκριτικά με τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα καθώς και άλλες ελληνικές βιβλικές μεταφράσεις. Επίσης, δίνεται μια επισκόπηση των διαφόρων τρόπων με τους οποίους υφίσταται το Τετραγράμματο εντός των ελληνικών βιβλικών χειρογράφων. Στο τρίτο κεφάλαιο διερευνώνται οι πιθανοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να σχετίζεται το Τετραγράμματο και οι θεωνυμικές φρασεολογίες του Έξοδος 3:14. Παρουσιάζονται λεπτομέρειες του ζητήματος αυτού καθώς και οι κυριότερες από τις προταθείσες ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Αναλύεται η προβληματική της απόδοσης των εβραϊκών ρημάτων hwh/hyh με τα ελληνικά είμαι/γίνομαι. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται με τρόπο εποπτικό οι τρόποι απόδοσης του Έξοδος 3:14 σε όλες τις διαθέσιμες ελληνικές μεταφράσεις. Γίνεται λεπτομερέστερη παρουσίαση της GrVen και της ΠΠΚ και διερευνώνται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν σε σχέση με την χρήση και μεταφραστική απόδοση του Τετραγράμματου καθώς και του Έξοδος 3:14. Προτείνονται εναλλακτικές μεταφραστικές αποδόσεις με βάση τα κειμενικά χαρακτηριστικά που εμφανίζουν αυτές οι μεταφράσεις. Παρουσιάζονται σπάνιες εικόνες των χειρογράφων, εκείνες δε της GrVen κάνουν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους σε όλη τη σχετική διεθνή βιβλιογραφία. Γίνεται σύνθεση όλων των πληροφοριών και εξάγονται συγκριτικά συμπεράσματα. Στο πέμπτο κεφάλαιο μελετάται η απόδοση του ρήματος hyh όπου αυτό απαντάται στην ΠΔ στην ίδια ακριβώς μορφή με αυτή του εδ. Έξοδος 3:14 και εξάγονται κάποια περαιτέρω συμπεράσματα. Παρουσιάζονται συγκριτικά οι αποδόσεις διαφόρων ελληνικών μεταφράσεων πέρα από την GrVen και την ΠΠΚ. Στο έκτο κεφάλαιο συνοψίζονται τα συμπεράσματα και παρουσιάζονται στον αναγνώστη με τρόπο ευανάγνωστο. Ακολουθεί η βιβλιογραφία.