Ἐπιτάφιος εἰς τὸν ὅσιον πατέρα ἡμῶν καὶ ὁμολογητὴν Νικήταν συγγραφεὶς ὑπὸ Θεοστηρίκτου, μαθητοῦ αὐτοῦ μακαριωτάτου» (BHG 1341)

Abstract

The Dissertation title is “Epitaph to the Confessor Nicetas, written by his student Theosteriktos”, and deals with the Life of Saint Nicetas, the Abbot of Medikion to the mount Olympos in Bithynia, according to the codex Great Lavra G 24, 264 folia 1r-35v and Vaticanus Graecus 1660, folia 366r-408r. Τhe text of the codex Vaticanus Graecus has been edited in Acta Sanctorun, 1st volume, 1675, in pages xxii έως xxxiii. The full text of the codex Great Lavra has never been edited before in greek.Nicetas was born in Bithynian Caesarea during the 8th century (760-824). In infancy his mother died and the child was raised by his virtuous grandmother and his pious father Philaretos. From his youth Nicetas attended church and was a disciple of the hermit Stephen. So he acquired remarkable secular and spiritual education. He abandoned father and home and decided to follow the monasticism. At a relatively young age Nicetas joined the Medikion monastery, where soon, due to his many virtues, won the love and respect of all the monks of the monastery. When Nicephorus died, Nicetas was chosen hegoumenos by the monks, when Tarasios was a Patriarch (784-806). Due to his firm faith to the Orthodox tradition he was imprisoned twice for taking stands against the heresy of Iconoclasm. His courageous opposition to the iconoclasts resulted in his exile, during the reign of Leo V the Armenian (813-820) in Byzantium. Upon the death of the Emperor Leo, Nicetas was released, but rather than return to Medikion retreating to an austere life in a monastery near Constantinople, where he died in 824. His remains were brought back to the monastery of Medikion by hiw students. He is mentioned as a wonderworker, with the gift of healing.The doctoral thesis includes introduction, critical edition of the texts and commentary. Subject of study constitutes the period of the Life of saint Niketas the Confessor, which is the second period of the Iconoclasm (814-842), the role of Niketas the same period and the comparative study of the two manuscripts. Aim of the research is to restore the gaps and lighten the dark spots relating to the saint’ s life and activity, since the Vatican manuscript, which was known until today and gave informations for the saint’ s Life, is short. Many and important places of the text have been totally removed or have been summarized in brief references. The text of the Great Lavra manuscript is full and able to restore the gaps. The important thing is tha the gaps that are covered are often full pages and not just words, phrases or a few lines. So, the critical edition of the two manuscripts fulfills saint Niketa’s life and supplements the conclusions of the research so far.

Τίτλος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι ο «Ἐπιτάφιος εἰς τὸν ὅσιον πατέρα ἡμῶν καὶ ὁμολογητὴν Νικήταν συγγραφεὶς ὑπὸ Θεοστηρίκτου, μαθητοῦ αὐτοῦ μακαριωτάτου» κι έχει ως αντικείμενό της τον Βίο του οσίου Νικήτα του Ομολογητή, ηγουμένου της μονής Μηδικίου στον Όλυμπο της Βιθυνίας. Παραδίδεται στο χειρόγραφο Μεγίστης Λαύρας Φ24, 264 φύλλα 1r-35v και Βατικανού 1660 φύλλα 366r-408r. Το κείμενο από τον κώδικα του Βατικανού έχει εκδοθεί αρχικά στα Acta Sanctorum μηνός Απριλίου, στον 1ο τόμο 1675 στις σελίδες xxii έως xxxiii. Το ολοκληρωμένο κείμενο που παραδίδεται στο χειρόγραφο Μεγίστης Λαύρας, δεν έχει εκδοθεί ξανά στα ελληνικά.Ο όσιος Νικήτας καταγόταν από την Καισάρεια της Βιθυνίας και έζησε τον 8ο αιώνα μ.Χ. (760-824). Σε βρεφική ηλικία έμεινε ορφανός από μητέρα και την ανατροφή του ανέλαβαν η ενάρετη γιαγιά του και ο ευσεβής Φιλάρετος, ο πατέρας του. Aπό πολύ νωρίς πήγαινε στην εκκλησία και η εκπαίδευσή του ανατέθηκε σε κάποιο μοναχό ονόματι Στέφανο. Έτσι, ο νεαρός Νικήτας απέκτησε αξιόλογη κοσμική και πνευματική παιδεία. Αφού εγκατέλειψε πατέρα, σπίτι, πατρίδα, αποφάσισε να ακολουθήσει τον μοναχικό βίο. Σε νεαρή ηλικία κατέφυγε στην περίφημη μονή του Μηδικίου της Τριγλίας, όπου γρήγορα, για τις πολλές του αρετές, κατάκτησε την αγάπη και την εκτίμηση όλων των αδελφών της μονής, οι οποίοι μετά τον θάνατο του ηγουμένου Νικηφόρου, τον εξέλεξαν ηγούμενο της μονής, επί Πατριάρχου Ταρασίου (784-806). Λόγω της σταθερής πίστης του στην διδασκαλία και παράδοση της ορθοδοξίας για την τιμή και προσκύνηση των εικόνων ο όσιος εξορίσθηκε, επί αυτοκράτορα Λέοντος Ε’ του Αρμένιου (813-820 μ.Χ.). μετά το θάνατο του Λέοντα, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη επί βασιλέως Μιχαήλ του Τραυλού (820-829) και εγκαταστάθηκε σε κάποιο μετόχι στο βόρειο τμήμα της πόλης, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του το 824. Η σωρός του μεταφέρθηκε από τους μαθητές του στο Μηδίκιο. Αναφέρεται ότι πραγματοποίησε πλήθος θαυμάτων και είχε την ιδιότητα να θεραπεύει.Η διδακτορική διατριβή περιλαμβάνει εισαγωγή, κριτική έκδοση των κειμένων και σχόλια. Αντικείμενο μελέτης αποτελεί η περίοδος κατά την οποία έζησε ο όσιος Νικήτας ο Ομολογητής, δηλαδή η β΄ περίοδος της εικονομαχίας (814-842), ο ρόλος του Νικήτα την ίδια εποχή, καθώς και η συγκριτική μελέτη των δύο χειρογράφων. Στόχος της έρευνας είναι να αποκατασταθούν τα κενά και να φωτιστούν τα σκοτεινά σημεία που αφορούν στο βίο και στη δραστηριότητα του οσίου, καθώς το χειρόγραφο του Βατικανού που μέχρι σήμερα ήταν γνωστό για το Βίο του οσίου και προσέφερε πληροφορίες, είναι ελλιπές. Πολλά και σημαντικά σημεία έχουν αφαιρεθεί εντελώς ή έχουν συνοψιστεί σε σύντομες αναφορές. Το κείμενο που παραδίδεται στο χειρόγραφο της Μεγίστης Λαύρας είναι ολοκληρωμένο και μπορεί να αποκαταστήσει τα κενά. Το σημαντικό είναι ότι τα κενά που συμπληρώνονται είναι συχνά ολόκληρες σελίδες κι όχι απλώς λέξεις, φράσεις ή λίγες γραμμές. Η κριτική έκδοση, λοιπόν, των δυο χειρογράφων ολοκληρώνει τον βίο του Νικήτα, αλλά και συμπληρώνει τα συμπεράσματα των μέχρι τώρα ερευνών.