Ταξική σύνθεση των συνδικάτων και προσδιοριστικοί παράγοντες της συνδικαλιστικής πυκνότητας στην Ελλάδα

Abstract

The purpose of this thesis is to investigate the class composition of trade unions and the factors that determine union density in Greece. Given the restructuring of the Greek collective bargaining system during the economic crisis period, it is investigated the impact of this restructuring on trade union composition. Thus, on this basis are formulated three basic research questions: 1) the impact of economic crisis on the collective bargaining system in Greece, 2) the class composition of wage labour and of trade union movement and 3) the factors that determine union membership of wage labour, and especially among them, the impact of the collective bargaining system’s restructuring that occurred as a result of the economic crisis in Greece, on trade union movement structure.The investigation of the first research question was based on the review of Greek and international literature, while the impact of economic crisis on Greek collective bargaining system was investigated by adopting the method of content analysis and by using primary data. The results specify the positioning of the Greek collective bargaining system within the variety of collective bargaining systems, in the context that shaped after the resort of the Greek governments to the support mechanism of the European Commission, European Central Bank and International Monetary Fund. More precisely, from the analysis derived that the impact of “internal devaluation” was the radical transformation of the collective bargaining system. The multi-employer bargaining was devaluated by the process of disorganized decentralization, while the Greek collective bargaining system was shifted from the state-centered system to the system of liberal pluralism. The investigation of the second research question was based on the relevant literature and on secondary data regarding the class composition of wage labour, while the class composition of trade unions was investigated by adopting the method of structured interview and by using primary data. The results indicate that the Greek trade union movement is dominated by the wage earners who belong to the new petty bourgeoisie. The investigation of the third research question was also based on the review of the relevant literature and on secondary data, while the determinants of union membership in the Greek unions were investigated by adopting the structured interview method and by using primary data. According to the findings of the investigation of the third research question, the factors that determine the union membership are: the stable employment, the size of the enterprise/organization, the employment in the public sector and the high degree of trust towards the union leadership at the enterprise level. When all factors are investigated together, the existence of a union or the presence of a representative at the workplace becomes the determinant of the union membership. Moreover, the findings of the investigation of the third research question depict that the restructuring of collective bargaining system led to the weakening of sector/occupation level unions’ role. The latter findings have been verified by the drastic reduction of the union members were covered by sector/occupation level collective contracts, during the period 2012-2015. Finally, the wage earners' overall attitude index toward the trade union movement, showed the negative attitude of the overwhelming majority of them.

Η ανά χείρας διατριβή διερευνά την ταξική σύνθεση των συνδικάτων και τους προσδιοριστικούς παράγοντες της συνδικαλιστικής πυκνότητας στην Ελλάδα. Δεδομένης της αναμόρφωσης του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων στην Ελλάδα την περίοδο της οικονομικής κρίσης και σαν αποτέλεσμά της, εξετάζεται η επίδραση της αναμόρφωσης του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων στη σύνθεση του συνδικαλιστικού κινήματος. Στη βάση αυτή τα τρία κύρια ερωτήματα που διερευνούνται κατά σειρά στην παρούσα εργασία μορφοποιούνται ως εξής: 1) ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης στο σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων στην Ελλάδα, 2) η ταξική σύνθεση της μισθωτής εργασίας και του συνδικαλιστικού κινήματος και 3) οι παράγοντες που καθορίζουν το βαθμό συμμετοχής των μισθωτών στα συνδικάτα και ειδικότερα μεταξύ αυτών η επίδραση των αλλαγών του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, στη δομή του συνδικαλιστικού κινήματος. Η διερεύνηση του πρώτου ερωτήματος βασίστηκε στην επισκόπηση της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας, ενώ με τη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου και τη χρήση πρωτογενών δεδομένων διερευνήθηκε ειδικότερα ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης στο ελληνικό σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων. Από τη διερεύνηση προκύπτει η τοποθέτηση του ελληνικού συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων και εργασιακών σχέσεων εντός της ποικιλίας των συστημάτων εργασιακών σχέσεων, στις συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την προσφυγή των ελληνικών κυβερνήσεων στο μηχανισμό στήριξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Από τη διερεύνηση προκύπτει πως συντελέστηκε μια δραστική αναμόρφωση του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων ως αποτέλεσμα της λεγόμενης «εσωτερικής υποτίμησης». Μέσα από τη διαδικασία της άτακτης αποκέντρωσης, απαξιώθηκαν οι πολύ-εργοδοτικές διαπραγματεύσεις και συντελέστηκε μια μετάβαση του ελληνικού συστήματος εργασιακών σχέσεων από το «σύστημα με επίκεντρο το κράτος» στο σύστημα του «φιλελεύθερου πλουραλισμού». Η διερεύνηση του δεύτερου ερωτήματος βασίστηκε στη σχετική βιβλιογραφία και στη χρήση δευτερογενών δεδομένων σχετικά με την ταξική σύνθεση της μισθωτής εργασίας, ενώ με τη μέθοδο της δομημένης συνέντευξης και τη χρήση πρωτογενών δεδομένων διερευνήθηκε ειδικότερα η ταξική σύνθεση των συνδικάτων. Τα συμπεράσματα της διερεύνησης του δεύτερου ερωτήματος, υποστηρίζουν πως το ελληνικό συνδικαλιστικό ηγεμονεύεται από μισθωτούς προερχόμενους από τη νέα μικροαστική τάξη. Η διερεύνηση του τρίτου ερωτήματος βασίστηκε επίσης στην ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας και δευτερογενών δεδομένων, ενώ με τη μέθοδο της δομημένης συνέντευξης και τη χρήση πρωτογενών δεδομένων διερευνήθηκαν οι προσδιοριστικοί παράγοντες της συνδικαλιστικής πυκνότητας στα ελληνικά συνδικάτα. Τα συμπεράσματα από τη διερεύνηση του τρίτου ερωτήματος, υποστηρίζουν πως οι σταθεροί δεσμοί με την απασχόληση, το μέγεθος του φορέα απασχόλησης, η απασχόληση στο δημόσιο τομέα και η εμπιστοσύνη έναντι της ηγεσίας των πρωτοβάθμιων σωματείων, αποτελούν παράγοντες που καθορίζουν τη συμμετοχή στα συνδικάτα. Όταν όλοι οι προσδιοριστικοί παράγοντες συνεξετάζονται, τότε η ύπαρξη ή επίσκεψη εκπροσώπου σωματείου στον χώρο εργασίας των μισθωτών, αναδεικνύεται ως ο σημαντικότερος προσδιοριστικός παράγοντας της συμμετοχής στα συνδικάτα. Επιπλέον, από τη διερεύνηση του τρίτου ερευνητικού ερωτήματος προέκυψε πως η αναμόρφωση του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων αποδυνάμωσε το ρόλο των συνδικάτων που συγκροτούνται σε κλαδικό/ομοιοεπαγγελματικό επίπεδο, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τη δραστική μείωση των μελών των συνδικάτων που καλύπτονται από κλαδικές/ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις μεταξύ των ετών 2012-2015. Τέλος, από το δείκτη συνολικής στάσης των μισθωτών έναντι του συνδικαλιστικού εργατικού κινήματος, προέκυψε πως η συντριπτική πλειοψηφία των μισθωτών εκδηλώνει αρνητική στάση.