Χώρος, τελετουργία, θεατρικές διαστάσεις στο καρναβάλι των Μακεδνών

Abstract

The purpose of this research project is to study how folk culture and particularly the carnival play an important role for the communities of Mavrohori and Polykarpi villages, at the prefecture of Kastoria, as well as the city of Kastoria. Our intention is to illustrate the unquestionable success of the carnival theatre, both in terms of entertainment as well as functionally, and compare it to theatrical production, so as to deliver a different point of view through which we can examine theatre and the role it plays within society. The review of the carnival creative process, intends to bring out the scientific tools which can help us to appreciate the comical as something a lot more “serious” than farce, and to consider theatre beyond the distinctions of high-culture and commercial theatre. The research project began in 2008, visiting the houses of the locals and using the method of associative discussion about life in the past, in order to gather information regarding the daily routines, the productive and business activity, and the habits and customs of the area over approximately fifty years. In the cases that we managed to establish intimacy with the interviewees, the visits were repeated and video recorded. Carnival festivals were also video recorded both at the villages and in the city, as well as the preparations and theatrical parade at Mavrohori. Later, this material was categorised based on the bibliography pertaining to ancient Greek culture and several studies on carnival events. Following this, the study was narrowed down to the theatrical elements of the carnival, something which unexpectedly led to a study of the space wherein the carnival takes place, since this theatrical process appears to be symbolically conversing with the space hosting it. The theatrical parade was video recorded again in 2013, in order to be compared with the previous recording of 2009. Afterwards we attempted a psychoanalytic approach, in order to interpret the importance of carnival theatre. This led to a new taxonomy and analysis of the primary material, which with theatre as its central point, produced different findings compared to the initial frame set by the bibliography, regarding the carnival. The research demonstrated that the carnival is indeed not a subversion, a turnover which elevates the lowly and ridicules the noble. The carnival allows for an emergence of a whole suppressed world, traumas and forbidden desires. The carnival world is composed both by the suppressed and real world, which it either ridicules or elevates or simply coexists with, depending on the social conditions. In terms of appearance, the carnival theatre leans towards suppressed trauma or forbidden desire. But as it is proved by semiotics, the element each time missing from the theatrical presentation exists in the theatrical subconscious, and the theatrical presentation is shaped by what cannot be seen. This is to show that in modern theatrical production, the division between high-culture and commercial theatre may not apply, and, for instance, a production which has been characterised as high-culture can be commercially successful, when, just like carnival theatre, it responds equally to its recreational and functional role. Finally, theatre is successful when it is understood. In order to achieve this understanding, the stage needs to be a displaced reality of the utopia towards which each society is oriented.

Η έρευνα αυτή έγινε για να μελετηθεί ο ρόλος των λαϊκών δρώμενων και κυρίως του καρναβαλιού στις κοινότητες των χωριών Μαυροχώρι και Πολυκάρπη του νομού Καστοριάς, καθώς και στην πόλη της Καστοριάς. Σκοπός είναι να εξηγηθεί η αναμφισβήτητη επιτυχία του καρναβαλικού θεάτρου, τόσο ψυχαγωγικά όσο και λειτουργικά, και να συγκριθεί με τη θεατρική δημιουργία, ώστε να προκύψει μια άλλη οπτική του θεάτρου, μια άλλη άποψη για τον ρόλο του στην κοινωνία. Η ανάλυση της καρναβαλικής δημιουργίας σκοπό έχει να αναδείξει εργαλεία που μας βοηθούν να δούμε το κωμικό ως κάτι πολύ πιο «σοβαρό» από την φάρσα και να αντιληφθούμε το θέατρο πέρα από το διαχωρισμό ποιοτικού – εμπορικού. Η έρευνα ξεκίνησε το 2008 με επισκέψεις σε σπίτια και με τη μέθοδο της συνειρμικής συζήτησης γύρω από την ζωή τα παλιότερα χρόνια συγκεντρώθηκαν πληροφορίες γύρω από την καθημερινότητα, τις επαγγελματικές ασχολίες, τα ήθη και τα έθιμα της ίδιας περιοχής πριν περίπου πενήντα χρόνια. Σε περιπτώσεις που οι συνομιλητές παρουσίαζαν οικειότητα, οι επισκέψεις επαναλήφθηκαν με την παρουσία καμερών. Επίσης, βιντεοσκοπήθηκαν καρναβαλικά γλέντια στα χωριά και στην πόλη, οι προετοιμασίες και η θεατρική παρέλαση στο Μαυροχώρι. Στη συνέχεια το υλικό αυτό ταξινομήθηκε βάση αναγνωσμάτων γύρω από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και γύρω από αναλύσεις καρναβαλικών φαινομένων. Στη συνέχεια η μελέτη περιορίστηκε στα θεατρικά στοιχεία του καρναβαλιού κάτι που απροσδόκητα οδήγησε στη μελέτη του χώρου μέσα στον οποίο εκδηλώνεται το καρναβάλι αφού η θεατρική δημιουργία συμβολικά δείχνει να συνομιλεί με τον χώρο, ενώ η θεατρική παρέλαση βιντεοσκοπήθηκε ξανά το 2013 για να συγκριθεί με αυτή του 2009. Έπειτα μέσω της ψυχαναλυτικής οδού επιχειρήθηκε να δοθεί μια ερμηνεία στο ρόλο του καρναβαλικού θεάτρου. Αυτό οδήγησε στην εκ νέου ταξινόμηση και ανάλυση του αρχικού υλικού που με άξονα το θέατρο έδωσε απαντήσεις διαφορετικές σε σχέση με το αρχικό πλαίσιο αναγνωσμάτων γύρω από το καρναβάλι. Η έρευνα έδειξε πως το καρναβάλι δεν είναι μια ανατροπή ένα αναποδογύρισμα που εξυψώνει το χαμηλό και γελοιοποιεί το υψηλό. Στο καρναβάλι επιτελείται μια ανάδυση του απωθημένου κόσμου, των τραυμάτων και των απαγορευμένων επιθυμιών. Ο καρναβαλικό κόσμος συντίθεται από τον απωθημένο και τον πραγματικό, τον οποίο είτε γελοιοποιεί, είτε εξυψώνει, είτε απλά συνυπάρχει μαζί του, αναλόγως των κοινωνικών συνθηκών. Το καρναβαλικό θέατρο εμφανισιακά ρέπει περισσότερο είτε προς τα απωθημένα τραύματα, είτε προς την απαγορευμένη επιθυμία. Το στοιχείο όμως που λείπει κάθε φορά από τη θεατρική εμφάνιση, αποδεικνύεται σημειολογικά πως υπάρχει στο θεατρικό υποσυνείδητο, πως σε σχέση με αυτό που δεν φαίνεται διαμορφώνεται η θεατρική εμφάνιση. Αυτό δείχνει ότι στη σύγχρονη θεατρική δημιουργία το δίπολο ποιοτικό – εμπορικό μπορεί να μην ισχύει και μια παράσταση χαρακτηρισμένη π.χ. ως ποιοτική να σημειώνει εμπορική επιτυχία, όταν, όπως το καρναβαλικό θέατρο, ανταποκρίνεται το ίδιο και στον ψυχαγωγικό και στον λειτουργικό της ρόλο. Τέλος, το θέατρο πετυχαίνει όταν γίνεται κατανοητό από όλους. Για να επιτευχθεί αυτό, η σκηνή πρέπει να είναι μια μετατοπισμένη πραγματικότητα της ουτοπίας πάνω στην οποία προσαρμόζεται η εκάστοτε κοινωνία.