Η συμβολή των δεξαμενών σκέψης (think tanks) των Η.Π.Α. κατά την τελευταία περίοδο του ψυχρού πολέμου και του διπολισμού στην εξωτερική πολιτική της διακυβέρνησης του προέδρου Ronald Reagan (1981-1989)

Abstract

The U.S. think tanks contribution during the last period of the Cold War and the bipolar foreign policy of the Roland Reagan administration.Calliope Stavropoulou AbstractThis thesis examines the extent of the influence of think tanks in the shaping of policies by Ronald Reagan administration, 1981-1989. Three think tanks were chosen: the Heritage Foundation, the Brookings Institute and the Institute for Policy Study. Their nature and their role as factors of shaping, supporting and promoting policies and their influence in the public affairs were analyzed.Primary sources, such as state documents during the Reagan administration that were mainly available from the National Security Archive (NSA) and the National Security Council (NSC) were examined. Furthermore, academic articles, reports, newsletters, op-eds from these thinks tanks retrieved online were meticulously studied and analyzed. Articles from newspapers and magazines were also examined. Additionally, correspondence with senior researchers and directors of these think tanks shed further light into the arguments this thesis puts forward.Two cases studies, the Iran-Contras affair in Nicaragua and the promotion of the USA nuclear arsenal were analyzed in order to assess the influence of the think tanks in the shaping of USA foreign policy.Analyzing documents regarding the Iran-Contras affair we reached three important conclusions. First, the ideological and political support of these think tanks to Reagan’s policies was illustrated. Second, the by all-means violation of international law and legitimacy by USA until the cease of Nicaragua’s independence, in order to pursue the strategic goal of containment of the USSR in the Latin America was also laid out. Finally, the significance of Middle East for the USA’s geostrategic interests as it is rich in resources was set out.Like in the case of promoting the US nuclear arsenal think tanks were constantly intervening in order to increase their influence. Initially, think tanks were in favor of promoting more nuclear programs supporting ideologically, politically and technically President’s rhetoric. Later, when the leaders of the Cold War superpowers made an agreement, the conservative think tanks were strongly disagreeing because of particular political and business interests in the USA.The expression of their positions was representing their goal and identities. The main argument of this thesis is that they had significant influence but they did not shape the events. The decisions of President Reagan were important but within a specific balance of powers both in the USA politics and in the bipolar international system of the Cold War. The interests of the one superpower had specific geopolitical axes that constrained the room for maneuvers in the decision making process. This thesis contributes to the political science as it meticulously studies and analyses the think tanks. In particular, in examining their influence this thesis explores them in an extensive and original manner. This thesis also contributes in the International Relations field as it develops a holistic approach through realist theory in the following crucial issues of the international system: the bipolarity; the completion between the superpowers; the strategy of containment in zones of influence and dominance; and the internal forces that influenced the developments. Furthermore, it examines think tanks as ideological mechanism in the political system of the USA.To sum up, both think tanks and public personalities are expressing positions and specify programmatic commitments that the former process and analyze and the latter implement as policies. Keywords: think tanks, foreign policy, Iran-Contras, nuclear weapons.

ΣΥΝΟΨΗΛέξεις-κλειδιά: δεξαμενές σκέψης, εξωτερική πολιτική, Ιράν Κόντρας, πυρηνικοί εξοπλισμοί.Η παρούσα διατριβή ερευνά την επιρροή που άσκησαν οι «δεξαμενές σκέψης» στη διαμόρφωση συγκεκριμένων πολιτικών θέσεων και πολιτικών επιλογών στις Η.Π.Α., στα χρόνια της προεδρίας του Ronald Reagan (1981-1989). Επιλέγοντας τρεις δεξαμενές σκέψης: το Heritage Foundation, το Brookings Institute και το Institute for Policy Study. Εξετάστηκαν η φυσιογνωμία και ο ρόλος που διαδραμάτισαν ως παράγοντες διαμόρφωσης, υποστήριξης και προώθησης των πολιτικών θέσεων και των πολιτικών επιλογών του Αμερικανού προέδρου, καθώς και ως παράγοντες επιρροής του δημοσίου βίου. Για τη διεκπεραίωση της έρευνας μελετήθηκαν, εξετάστηκαν και αναλύθηκαν πρωτογενείς πηγές, όπως για παράδειγμα επίσημα έγγραφα σχετικά με την περίοδο διακυβέρνησης του R. Reagan, τα οποία ήταν κυρίως διαθέσιμα από το National Security Archive (NSA) και το National Security Council (NSC). Επιπλέον πραγματοποιήθηκε επισταμένη έρευνα και αναζήτηση στο διαδίκτυο, με στόχο την εύρεση ακαδημαϊκών άρθρων, εκθέσεων αναφοράς (reports), ενημερωτικών δελτίων (newsletters) και σύντομων ενημερωτικών άρθρων (op-ted) των συγκεκριμένων δεξαμενών σκέψης. Τέλος, εξετάστηκαν άρθρα από εφημερίδες και περιοδικά (π.χ. «New York Times», «Washington Post» κ.ά.) και υπήρξε συχνή αλληλογραφία με διευθυντικά στελέχη των συγκεκριμένων δεξαμενών σκέψης, προς επίρρωση των συμπερασμάτων της έρευνας.Για να αναδειχθεί και να αξιολογηθεί η επιρροή των συγκεκριμένων δεξαμενών σκέψης στη διαμόρφωση των θέσεων και των βασικών αξόνων της εξωτερικής πολιτικής των Η.Π.Α., αναλύθηκαν δυο περιπτώσεις: αφενός η υπόθεση Ιράν/Contras στη Νικαράγουα, αφετέρου οι πολιτικές προώθησης, ελέγχου και «παγώματος» των πυρηνικών εξοπλισμών στις Η.Π.Α., επί των ημερών του προέδρου Reagan. Η επισταμένη έρευνα μιας σειράς δεδομένων σχετικών με την υπόθεση Contras στη Νικαράγουα κατέδειξε τα εξής: πρώτον, την ιδεολογική-πολιτική πλαισίωση και υποστήριξη της επέμβασης στη Νικαράγουα από την προεδρία Reagan, υπό την επιρροή συγκεκριμένων δεξαμενών σκέψης. Δεύτερον, την με κάθε μέσο παράβαση των κανόνων νομιμότητας των Η.Π.Α. και των διεθνών κανόνων του Ο.Η.Ε., που βαθμιαία οδήγησε στην κατάλυση της ανεξαρτησίας στη Νικαράγουα, προκειμένου να εξυπηρετηθεί η στρατηγική ανάσχεσης της Ε.Σ.Σ.Δ. στη Λατινική Αμερική. Τρίτον, την ανάδειξη της Μέσης Ανατολής σε χώρο κεφαλαιώδους σημασίας για τα γεωστρατηγικά συμφέροντα των Η.Π.Α. και ένα καθεστώς διαχρονικών παρεμβάσεων, αφού η περιοχή είναι ζώνη άντλησης πλουτοπαραγωγικών πηγών. Αλλεπάλληλες, ωστόσο, μπορούν να θεωρηθούν και οι παρεμβάσεις των δεξαμενών σκέψης, προκειμένου να ασκήσουν επιρροή στις πολιτικές προώθησης, ελέγχου και «παγώματος» του πυρηνικού οπλοστασίου των Η.Π.Α. Οι παρεμβάσεις αυτές απέβλεπαν στην ενίσχυση της στρατηγικής του προέδρου Reagan για την αποκατάσταση της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ., σε μια περίοδο έντονου ανταγωνισμού. Παρέβλεπαν βέβαια τις έντονες διαφωνίες της αντιπολίτευσης των Η.Π.Α. και της κοινής γνώμης, καθώς και τις διεθνείς κινητοποιήσεις κατά των πυρηνικών εξοπλισμών. Σε πρώτο χρόνο, οι δεξαμενές σκέψης λειτούργησαν ως υπέρμαχος για περαιτέρω πυρηνικά εξοπλιστικά προγράμματα, ενισχύοντας ιδεολογικά, πολιτικά και τεχνοκρατικά την καταιγιστική ρητορική του Αμερικανού προέδρου. Στη συνέχεια, όμως, διαφοροποιήθηκαν και διαφώνησαν σφοδρά, διότι συνδέονταν με συγκεκριμένα δίκτυα πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων στις Η.Π.Α., τα οποία δεν εξυπηρετούσε η συμφωνία των δύο ηγετών – Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ. – που στο μεταξύ είχε επιτευχθεί. Ωστόσο, οι παρεμβάσεις των Η.Π.Α. υπηρετούσαν ένα στρατηγικό πλαίσιο που καθόρισε την εθνική στρατηγική της χώρας, όπως αυτή είχε καταγραφεί στην απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας NSC-68 του 1950. Το πλαίσιο αυτό προσδιόριζε τη στάση, τις πρωτοβουλίες και τις αποφάσεις του προέδρου Reagan και φυσικά τη βασική του στρατηγική επιδίωξη, δηλαδή την αποκατάσταση της ισορροπίας δυνάμεων στο διεθνές σύστημα του διπολισμού. Τέλος, βασική προγραμματική θέση της διακυβέρνησης Reagan υπήρξε και το «σχέδιο δράσης» «Mandate for Leadership», το οποίο συνέταξαν τα μέλη της συντηρητικής δεξαμενής σκέψης Heritage Foundation. Αναμφισβήτητα, οι θέσεις των δεξαμενών σκέψης ήταν ανάλογες των επιδιώξεών τους και της ταυτότητάς τους. Είχαν επιρροή αλλά δεν καθόριζαν τις εξελίξεις. Οι αποφάσεις του προέδρου ήταν σημαντικές αλλά μπορούσαν να ληφθούν και να υλοποιηθούν μόνο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου συσχετισμού δυνάμεων που ο ίδιος εκπροσωπούσε, τόσο στη χώρα όσο και στο διεθνές σύστημα.Η παρούσα διατριβή φιλοδοξεί να συμβάλει στην έρευνα της πολιτικής επιστήμης μέσα από μία επισταμένη μελέτη, ανάλυση και τεκμηρίωση της παρέμβασης των δεξαμενών σκέψης. Ακολουθήθηκε μία ισορροπία στη θεματολογία της διατριβής ως προς το εύρος, το βάθος και την έκταση των δεξαμενών σκέψης στη διάρκεια της θητείας του προέδρου Reagan, αλλά και ως προς τις υπέρτερες δυνάμεις που συνέβαλαν στη μετάβαση προς έναν πιο ειρηνικό πλανήτη. Δεύτερος στόχος της διατριβής αυτής είναι να συμβάλει στον τομέα των διεθνών σχέσεων, με την ανάπτυξη, μέσα από το πρίσμα της ρεαλιστικής θεωρίας, μιας ολιστικής θεώρησης και έρευνας στα κρίσιμα ζητήματα του διεθνούς συστήματος, όπως είναι ο διπολισμός, ο ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων, καθώς και η στρατηγική ανάσχεσης, τόσο στις ζώνες κυριαρχικής επιρροής, όσο και στις εσωτερικές δυναμικές των δυο πόλων που επηρέασαν τις εξελίξεις. Αναμφισβήτητα, προγραμματική στόχευση της μελέτης αυτής αποτελεί η εξέταση, μέσα από το πρίσμα της θεωρίας του νεοκλασικού ρεαλισμού, των δεξαμενών σκέψης ως βασικών παραγόντων που συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση των ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων του Αμερικανού προέδρου, καθώς και των αντίστοιχων αποφάσεών του, με κυρίαρχη επιδίωξη πάντα τη διαμόρφωση όρων ηγεμονίας και επικράτησης έναντι του λεγόμενου ανατολικού μπλοκ, στην υπηρεσία της αρχής του ηγεμονισμού μέσα από την ισχύ. Συμπερασματικά, δεξαμενές σκέψεις και προσωπικότητες του δημόσιου βίου εκφράζουν θέσεις και προγραμματικές στοχεύσεις, που οι δεξαμενές σκέψης τις επεξεργάζονται και τις αναλύουν, ενώ οι πολιτικές προσωπικότητες τις εφαρμόζουν ως πολιτικές.