Προστασία και ανάδειξη ενάλιων αρχαιολογικών θέσεων στην Ελλάδα: θεωρητική και μεθοδολογική προσέγγιση

Abstract

The development in the fields of maritime archaeology and management of cultural heritage, yields a creative academic frame, in which several dynamic tendencies have been gaining strength these past few years. International conventions and conferences seek for common prospective in theoretical approaches, while national strategies develop to implement maritime cultural heritage management in various cultural contexts. In Greece, although it seems a paradox, for a long period these tendencies had not kicked in. However, it looks like the right conditions have been formed for the development of this line of thought. Maritime archaeology gains momentum and a variety of developing underwater projects combined with the country’s rich maritime archaeological record provide the ideal environment for the production of this kind of archaeological knowledge. Considering the social and financial advantages of such a development, one can feel certain to achieve a positive result. Since the implementation of such plans has not been yet launched in Greece, it is vital to produce a theoretical frame, through academia, in order to organize the forthcoming development based on a strong cultural and scientific argumentation. These are the data and the main objective of this dissertation. Through the analysis of the nature of the archaeological sites and their context, the discussion of relevant theoretical issues and with the notion of achieving efficient communication between them and the public, I am trying to outline both the restrictions and the opportunities of the topic at hand. This is the first PhD Thesis that discusses this particular subject in Greece. Main objective is to promote scientific debate over the subject of underwater cultural heritage on an academic level and to provide reference in theoretical and methodological aspects in future endeavors.

Η εξέλιξη και τα εντυπωσιακά ευρήματα της υποβρύχιας αρχαιολογίας από τη μία και το ολοένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ορθότερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση της πολιτισμικής κληρονομιάς από την άλλη, διαμορφώνουν ένα ευρύ πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια διάφορες δυναμικές τάσεις για τη διαχείριση της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς, τόσο σε τοπικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Διεθνείς συνθήκες και συνέδρια αναζητούν μία κοινή προοπτική σε θεωρητικό επίπεδο, ενώ σημειώνεται μια αξιόλογη προσπάθεια σε διάφορα σημεία του κόσμου από κρατικούς ή τοπικούς φορείς, ώστε να αξιοποιηθεί στην πράξη το υποβρύχιο πολιτιστικό κεφάλαιο. Στην Ελλάδα για πολλά χρόνια ο τομέας αυτός της πολιτιστικής κληρονομιάς – παραδόξως - δεν είχε δεχθεί τη δέουσα προσοχή. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αρχίζει σιγά σιγά το θέμα να συζητείται με αξιώσεις, καθώς έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες για την εξέλιξη του. Το πλήθος των ελληνικών ενάλιων αρχαιοτήτων και η βεβαιότητα για την ύπαρξη μεγάλου αριθμού μελλοντικών ανακαλύψεων, η καθαρότητα των ελληνικών νερών και η ποιότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τέλος, η πλούσια ναυτική ιστορία και παράδοση της χώρας, αποτελούν παράγοντες που επιβάλλουν την προσπάθεια προστασίας και αξιοποίησης του ενάλιου πολιτιστικού αποθέματος. Σε συνδυασμό μάλιστα με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες η επιλογή αυτή δείχνει να έχει αξιόλογες δυνατότητες. Καθώς λοιπόν, η εκπόνηση σχεδίων σε αυτό τον τομέα έχει ήδη αρχίσει και η εφαρμογή τους αναμένεται στο κοντινό μέλλον, γεννάται η ανάγκη να υπάρξουν αντίστοιχες μελέτες και σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η εκπόνησης της συγκεκριμένης διδακτορικής διατριβής στο τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. Μέσα από την ανάλυση της φύση των ίδιων των αρχαιολογικών θέσεων και ευρημάτων, τη μελέτη θεωρητικών ζητημάτων, αλλά και τους τρόπους επικοινωνίας με το κοινό, προκύπτουν οι παράγοντες, που διαμορφώνουν τόσο τους περιορισμούς, όσο και τις δυνατότητες του θέματος, που απασχολεί την παρούσα μελέτη. Η παρούσα διατριβή αποτελεί την πρώτη συστηματική εργασία στο συγκεκριμένο θέμα στην ελληνική επιστημονική βιβλιογραφία. Στόχος της είναι να συμβάλλει στην ανάπτυξη της επιστημονικής συζήτησης για τη διαχείριση της υδάτινης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα σε ακαδημαϊκό επίπεδο, αλλά και να αποτελέσει ένα κείμενο αναφοράς για το θεωρητικό και μεθοδολογικό σχεδιασμό δράσεων προστασίας και ανάδειξης.