Εθνική ιδεολογία και εκπαίδευση στην Ελλάδα με έμφαση στον ρόλο των βιβλίων ιστορίας του δημοτικού και του ελληνικού σχολείου την περίοδο 1828-1940

Abstract

[…] Στην παρούσα διατριβή επιχειρήθηκε η κατανόηση του ρόλου της εθνικής ιδεολογίας στο ελληνικό παράδειγμα, το οποίο εντάσσεται στο πλαίσιο του αποκαλούμενου πολιτισμικού εθνικισμού. Οι λόγοι για τους οποίους επιλέχθηκε η διερεύνηση του θέματος μέσω των βιβλίων Ιστορίας του προγυμνασιακού κύκλου κατά την περίοδο 1828-1940 είναι αρκετοί. Κατ’ αρχάς, πολλοί λίγοι νέοι συνέχιζαν τη φοίτηση μετά το Δημοτικό και το Ελληνικό Σχολείο. Κατά δεύτερο, η Ιστορία είναι το μάθημα που εξ αντικειμένου ασχολείται με την αναπαράσταση του παρελθόντος, πάντα βάσει των αναγκών του σήμερα. Ο τρίτος λόγος συνδέεται με το γεγονός πως εκπαιδευτική στοχοθεσία και περιεχόμενο διαμορφώνονται βάσει των κοινωνικών αναγκών (Sadler, 1964). Τέλος, το διάστημα από την ελληνική επανάσταση έως τον Δεύτερο Παγκόσμιο είναι η περίοδος κατά την οποία η Ελλάδα επιχείρησε κατ’ επανάληψη, άλλοτε επιτυχώς και άλλοτε όχι, να εγκαθιδρύσει μια τρίτη ‘Ελληνική Αυτοκρατορία’ (Παπαρρηγόπουλος, 1849). Είναι, παράλληλα, η περίοδος κατά την οποία οι διανοούμενοι αναγνώρισαν το παρελθόν, εντόπισαν την προσφορότερη/ ωφελιμότερη διαδρομή ανασυγκρότησής του κατά τρόπο που να εξυπηρετούνται μεγαλοϊδεατικές βλέψεις, διαμόρφωσαν ως σύστημα την εθνικιστική/ εθνική ιδεολογία την οποία ανέλαβε εν συνεχεία το κράτος και επιβάλλει, πρωτίστως μέσω της εκπαίδευσης, σαν τη μόνη αληθή εθναφήγηση. Σε συνάφεια με τα προαναφερθέντα, η μελέτη αυτή επικεντρώνει στη συγκέντρωση, τη μελέτη και την ερμηνευτική ανάλυση του συνόλου των εγχειριδίων Ιστορίας του Δημοτικού και του Ελληνικού Σχολείου του διαστήματος 1828- 1940. Σε συνάρτηση δε με την αξιολόγηση του εθνικισμού ως του κατ’ εξοχήν μηχανισμού νομιμοποίησης πολιτικών επιλογών, εξετάζονται θέματα τα οποία σχετίζονται με ερωτήματα όπως τα ακόλουθα: - Η εθνική ιδεολογία αποτελεί ένα εξ αρχής διαμορφωμένο σύστημα ιδεών ή οικοδομείται σταδιακά βάσει των σύγχρονων προβλημάτων και επιδιώξεων κάθε εθνικού κράτους; - Ο ρόλος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης εξαντλείται στην εκμάθηση από τους μαθητές ανάγνωσης, γραφής και αρίθμησης; Μήπως ιδιαίτερα σημαντική είναι η άρρητη, κατά κανόνα, επιδίωξη διαμόρφωσης και διάχυσης μέσω του ‘κρυφού Αναλυτικού Προγράμματος’ ενός συνόλου κανόνων συμπεριφοράς, ώστε να εξυπηρετούνται οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αναγκαιότητες; - Το μάθημα της Ιστορίας αποβλέπει στην αντικειμενική γνώση του παρελθόντος ή στην υποβολή επιθυμητών αντιλήψεων για σύγχρονα θέματα, μέσω της επιλογής και του κατάλληλου σχολιασμού γεγονότων του παρελθόντος; Μήπως υπό μία εθνοκεντρική και ωφελιμιστική προσέγγιση παρουσιάζεται μια εθναφήγηση που εξιδανικεύει, κατά κανόνα, την πορεία και τα χαρακτηριστικά ενός έθνους, επικρίνοντας παράλληλα τον ρόλο άλλων λαών; Μήπως, πολύ περισσότερο, το προβαλλόμενο ιδεολόγημα, στο όνομα της διασφάλισης και προώθησης των ‘ιστορικών δικαιωμάτων’, στοχεύει στη νομιμοποίηση πολιτικών επιλογών, πίσω από τις οποίες λανθάνουν συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων; […]