Ο κύκλος τραγουδιών της Άρτας το γεφύρι: θεματικός και συστηματικός κατάλογος: καταγραφές και παραλλαγές

Abstract

The song of the “Walled-up Wife”, as it is usually called in the scientific community, constitutes a component of the tradition of the South-eastern Europe. In the Greek territory it is known and spread up to these days with the title “The Bridge of Arta” or “The Bridge of Tricha” since the majority of the greek variations refer to these two constructions. The main objective of this dissertation is to enhance the music of the song’s variations, the analysis of their musico-poetic structure and the documentation of their functionality. As far as methodology is concerned, the steps which were followed in the ethnographic research are: the initial planning (bibliographic research), the realisation of methods and techniques (fieldwork), the analysis of the collected material and conclusion drawing process. The fieldwork was conducted in communities of every geographical part of Greece in order to collect as many recordings as possible which will ensure the representative sampling. In the beforehand dissertation there are 112 recorded variations coming from all geographical parts of Greece. The recordings cover the period between 1959 and 2012. The variations come from the dominant ethnicity in Greece, the ethnic groups of gagavuz, the pomaks and the slavophones. It has been discovered that the song is still sung maintaining the particularities of a restricted or wider region as far as the lyrics and the melody are concerned. It is however, acknowledgeable that the process of transmission of this verbal tradition from generation to generation brings about a slow and natural evolution. Specifically, from the second half of the 20th century on, it has been found out that the process of transmission has been reversed. The analysis of the text and the examination of the musico-poetic structure led to numerous conclusions. As far as the verse is concerned, most of the variations in the greek territory have the form of iambic decapentasyllable. There have also been recorded texts in decasyllable as well as in assymetrical verse which were sung by ethnic groups. The importance of “tsakismata” is crucial as regards the formation of the melody-text relation. The comparative study of the variations gave four general types of strophes each presenting separate variations and particularities with respect to the position, the kind and the function of the “tsakismata” on the one hand and the structure and development of the melodic phrases on the other. The study of the “tsakismata”, brought about the need for categorization of the “tsakismata” themselves as well as the formation of relevant types. Furthermore, through the examination of the “tsakismata” new syllabic units which are developed in the text of the songs have been discerned. In addition to this, new metric units have also been discerned calling for a new approach in the examination and the contrastive analysis of the text stresses and melody. Regarding the functionality of the variations a large part of the recorded songs is related to ritual dances of Christian celebrations. In this study a considerable number of recordings of “table” songs have been collected and one specific variation was found to be sung as a “moiroloi” (mourning song).

Το τραγούδι της «εντοιχισθείσας συζύγου», όπως είθισται να αποκαλείται στην επιστημονική κοινότητα, αποτελεί ένα στοιχείο του μνημονικού πολιτισμού των λαών της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στον ελλαδικό χώρο είναι γνωστό και διαδεδομένο στις μέρες μας με τον τίτλο «Της Άρτας το γεφύρι» ή «Της Τρίχας το γεφύρι» καθώς η πλειονότητα των δημοσιευμένων ελληνικών παραλλαγών αφορούν στα δύο συγκεκριμένα κτίσματα. Πρώτιστος στόχος της παρούσας διατριβής αποτελεί η ανάδειξη της μουσικής των παραλλαγών του τραγουδιού, η ανάλυση της μουσικοποιητικής τους δομής και η διατύπωση της λειτουργικότητάς τους. Μεθοδολογικά ακολουθήθηκαν τα στάδια μιας εθνογραφικής έρευνας που περιλαμβάνουν τον αρχικό σχεδιασμό της (βιβλιογραφική έρευνα), την «ενεργοποίηση των μεθόδων και τεχνικών της» (επιτόπια έρευνα), την ανάλυση του συγκεντρωθέντος υλικού και τη διεξαγωγή συμπερασμάτων. Η επιτόπια έρευνα πραγματοποιήθηκε σε κοινότητες όλων των γεωγραφικών διαμερισμάτων της Ελλάδας προκειμένου να συλλεχθεί ο βέλτιστος αριθμός ηχογραφήσεων που θα εξασφαλίζει αντιπροσωπευτική δειγματοληψία. Στην παρούσα διατριβή περιλαμβάνονται 112 ηχογραφημένες παραλλαγές προερχόμενες από όλα τε γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας. Οι ηχογραφήσεις αφορούν στην περίοδο από το 1959 έως το 2012. Οι παραλλαγές προέρχονται τόσο από την κυρίαρχη εθνότητα στην Ελλάδα, όσο και από τις εθνοτικές ομάδες των γκαγκαβούζηδων, των πομάκων και των σλαβόφωνων. Διαπιστώθηκε ότι το τραγούδι ακόμη και στις μέρες μας τραγουδιέται διατηρώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας τοπικής ή πιο διευρυμένης περιοχής, όσον αφορά στο κείμενο αλλά και στη μελωδία, πάντοτε στο πλαίσιο της παραδοχής της αργής και εγγενούς εξέλιξης που επιφέρει η διαδικασία της μεταβίβασης της προφορικής παράδοσης από γενιά σε γενιά. Ειδικότερα έγινε κατανοητό πως η διαδικασία αυτή, κυρίως μετά τα μέσα του 20ού αιώνα για μια σειρά αιτιών, κατέστη σε αρκετές περιπτώσεις αντίστροφή με τη διάδοση στοιχείων της παράδοσης από το γραπτό στον προφορικό λόγο. Η ανάλυση των κειμένων των τραγουδιών και η εξέταση της μουσικοποιητικής δομής επέφεραν μια σειρά συμπερασμάτων. Σχετικά με το στίχο διαπιστώθηκε ότι η πλειονότητα των παραλλαγών στον ελλαδικό χώρο έχει τη δομή ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου στίχου ενώ καταγράφηκαν και κείμενα με δεκασύλλαβο και ασύμμετρο στίχο και αφορούν σε παραλλαγές που τραγουδήθηκαν από μέλη εθνοτικών ομάδων. Καταλυτικός διαπιστώθηκε ο ρόλος των τσακισμάτων αναφορικά με τη διαμόρφωση της σχέσης μελωδίας - κειμένου. Από τη συγκριτική μελέτη των παραλλαγών προέκυψαν τέσσερις γενικοί τύποι στροφών, οι οποίοι εμφανίζουν επιμέρους παραλλαγές και ιδιαιτερότητες, όσον αφορά αφενός στη θέση, στο είδος και στη λειτουργία των τσακισμάτων κι αφετέρου στη δομή και στην ανάπτυξη των μελωδικών φράσεων. Επίσης μέσα από τη μελέτη των τσακισμάτων διακρίθηκαν οι νέες συλλαβικές ενότητες που δημιουργούνται στο στίχο των τραγουδιών καθώς και νέες μετρικές ενότητες οι οποίες επιφέρουν μια καινούρια προσέγγιση στην εξέταση και τη μεταξύ τους σύγκριση των τονισμών του κειμένου και της μελωδίας. Σχετικά με τη λειτουργικότητα των παραλλαγών ένα μεγάλο μέρος των ηχογραφημένων τραγουδιών είναι συνδεδεμένο με τελετουργικούς χορούς εορτών της χριστιανικής θρησκείας. Ακόμη καταγράφηκε σημαντικός αριθμός ηχογραφήσεων τραγουδιών της τάβλας, ενώ διαπιστώθηκε ότι το συγκεκριμένο τραγούδι άδεται και ως μοιρολόι.