Η νομή και η προστασία της από το ύστερο ρωμαϊκό στο βυζαντινό δίκαιο

Abstract

The subject of the present doctoral dissertation is the examination of the possession in the Late Roman and Byzantine Law. Aim of the study is to collect, systematically present and analyze the regulations and any data of the byzantine legal order, which regulate possession and its protection from 330 A.D. until 1453 A.D. The first part of the thesis examines possession, as it was shaped in the Late Roman Law and was transmitted in the sources of Byzantine Law. It focuses especially on matters of terminology. In particular, it is recorded the way terms, such as possessio civilis, possessio naturalis, are attributed in the greek language and is defined their precise meaning. The two basic elements of possession, that is the “material” (corpus) and the “spiritual” (animus), are explicitly presented with particular reference to the exact connection of these two elements, at least as it was perceived by the Byzantines. The second part of the study examines regulations regarding the protection of possession. The competent courts and magistrates, which appear to solve settlements regarding possession, are recorded and listed. Within this framework is analyzed the judicial doctrine «Ἐν ἴσῃ αἰτίᾳ κρείττων ἐστὶν ὁ νεμόμενος».Additionally we trace down and analyze testimonies regarding possession from the regions of Asia Minor, Patmos, Serres, Mount of Athos, Trapezunt and South Italy. The research is based on primary sources, i.e. legislation, legal compilations and compendia, notarial acts and judicial decisions of the byzantine period. In the last chapter of the thesis we expose our last remarks and conclusions. It is stressed that the Byzantines’ perception of possession was based on roman legacy. Whereas the legal framework appears intact and unchangeable, one can notice in law in action considerable alterations. The study of possession proves that roman law survived in Byzantine Empire.

Η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο την εξέταση του θεσμού της νομής από το ύστερο ρωμαϊκό στο βυζαντινό δίκαιο και συγκεκριμένα τη συγκέντρωση, ταξινόμηση, συστηματική παρουσίαση και ερμηνευτική ανάλυση των διατάξεων της βυζαντινής έννομης τάξης, οι οποίες ρυθμίζουν τη νομή και την προστασία της από την κτήση της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι την Άλωση στο χώρο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το πρώτο μέρος της εργασίας εξετάζει τον θεσμό της νομής, όπως διαμορφώθηκε στο ύστερο ρωμαϊκό δίκαιο και μεταφέρεται στις πηγές του βυζαντινού δικαίου, και εστιάζει σε θέματα ορολογίας. Καταγράφεται ο τρόπος, με τον οποίο αποδίδονται στα ελληνικά όροι, όπως possessio civilis, possessio naturalis και προσδιορίζεται το σημασιολογικό τους περιεχόμενο. Παρουσιάζονται αναλυτικά τα δύο εννοιολογικά συστατικά της νομής, δηλαδή το υλικό (corpus) και το πνευματικό (animus) στοιχείο της, καθώς και η μεταξύ τους σχέση, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τους Βυζαντινούς. Προσεγγίζονται συστηματικά οι διατάξεις, που αφορούν τα αντικείμενα και υποκείμενα της νομής και γίνεται συνδυαστική αναφορά στην εμφάνισή τους στα δικαιοπρακτικά έγγραφα και αναλύονται ιδαίτερα εκείνες που αφορούν στον τρόπο κτήσης, διατήρησης, άσκησης και απώλειας της νομής. Στο δεύτερο μέρος αναλύονται διατάξεις σχετικές με την προστασία της νομής στο βυζαντινό δίκαιο.Εξετάζονται δικονομικές ρυθμίσεις που αφορούν στη νομή, καταγράφονται τα αρμόδια δικαιοδοτικά όργανα για την επίλυση των σχετικών διαφορών και παρουσιάζεται αναλυτικά το δικονομικό αξίωμα «Ἐν ἴσῃ αἰτίᾳ κρείττων ἐστὶν ὁ νεμόμενος». Αναλύονται διεξοδικά μαρτυρίες σχετικές με αμφισβητήσεις ως προς την άσκηση της νομής σε δικαιοδοτικές πράξεις, που έχουν διασωθεί, ειδικότερα από τις περιοχές της Μικράς Ασίας, της Πάτμου, των Σερρών, της χερσονήσου του Άθω, της Τραπεζούντας και της Κάτω Ιταλίας. Αναφορά γίνεται στα δικαιοδοτικά όργανα που επιλαμβάνονται των διαφορών, εντοπίζονται τις διατάξεις και τα νομικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται και κρίνεται η ευθυγράμμιση των λύσεων που προκρίνονται σε σχέση με το θετό δίκαιο. Η μελέτη βασίζεται σε πρωτογενές υλικό από νομοθετικά κείμενα, νομικές συλλογές, δικαιοπρακτικά έγγραφα σε χαρτώο και παπυρολογικό υλικό και νομολογιακό υλικό της βυζαντινής περιόδου. Στο τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής εκθέτονται οι τελικές παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα. Τονίζεται ότι η αντίληψη των Βυζαντινών για τη νομή βασίστηκε φυσικά στο ρωμαϊκό δίκαιο, ενώ όμως το νομοθετικό πλαίσιο παραμένει θεωρητικά άθικτο και οι αυτοκρατορικές Νεαρές ή άλλα νέα νομοθετήματα περιλαμβάνουν ελάχιστες σχετικές διατάξεις δεν λείπουν οι καινοτομίες. Η μελέτη του θεσμού της νομής αποδεικνύει ότι πρόκειται για μια επιπλέον μαρτυρία για την επιβίωση του ρωμαϊκού δικαίου στον χώρο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.