Η αθυμία κατά τον Άγιο Ιωάννη Κασσιανό: ψυχολογική θεώρηση

Abstract

The present dissertation which covers for a significant gap in the field of Christian (Spiritual) Psychology in terms of historical knowledge as well as understanding of the religions psycho-pathology, also of the spiritual psychotherapy, investigates a) historical literarily the term despondency by differentiating it to other synonym ones, b) the causes of this disease according to St. Cassian, c) the mixture of the thoughts, d) the devastating effects on a person’s psychosomatic health, and e) the methods of diagnosis and therapeutic confrontation of this spiritual disease, as suggested by Cassian.The subtitle “Psychological approach” suggests on the one hand that the dissertation will track down mostly the psychological facts and functions connected with despondency, on the other hand that everything “psychological” within the context of Saint “Father’s Theology” cannot precisely identify conceptually with what we call today “Scientific Psychology”. Particularly, the present study is divided into eight Chapters. In the first Chapter (The cultural and theological Environment of Saint Cassian) a short biography of the Saint is quoted and analyzed and then the cultural framework of his time, necessary to a historic and an exhaustive understanding of his whole way of thinking and his Theology is cited too. The second Chapter (Practical Theology of Saint John Cassian) refers to the whole work of the Saint including the sources of his teaching by presenting in short the ethical (practical) basic theology of his. In the third Chapter (Criteria and characteristics of the Spiritual health) a general introduction of the Practical Theology of the Eastern Fathers is ventured concerning the term of spiritual health and the most important role of love to the psycho-spiritually healthy person. In the fourth Chapter (The passions) the passion of despondency is examined literally, theologically and psychologically, as well as the relation and potential and it functionally in reference to the common opinion of the time: threefold of the soul logic (“id est rationabile”) effect, (“id est irascibile”) and desire (“id est concupiscile ejus”). In the fifth Chapter (Defining Despondency) the relevant and synonym (Latin) terms of the word despondency used by Cassian throughout his whole work, is examined thematically in order to detect more clearly and in depth the conception of the term. In the sixth Chapter (Causes and purposes of despondency) there is an effort to detect the deeper (psycho-spiritual) causes and incentives (springs) as well as the results of despondency to the human soul, personally and socially according to Cassian. In the seventh Chapter (Results of despondency) the devastating effects on a person’s life are recorded. Finally in the eighth Chapter (The therapy) includes a) the general vetting of Fathers’ therapeutic approach and the equivalent investigation of the ethic-spiritual psychotherapy of Cassian, b) an analysis of the theological sense of God-human synergism, where the fundamental role of human will to the effectiveness of the fight and therapy of this spiritual disease, is underlined, c) citation of the stages of the spiritual therapy according to St Cassian, d) presentation of the different preventive and therapeutic mean (medication) against despondency in the limits of Cassian’s therapeutic treatment, e) special internships to deal with despondency, and f) the psycho-spiritual benefits that derive from the therapy of despondency. The study draws to a close with Conclusion and Bibliography.The purpose of our study is to point out ―through the conversations (Collationes) between Saint Cassian and hermits of the East but also relevant monastery canons (De Coenobiorum Institutiones)― the psychological elements of despondency and the psycho-spiritual methods of its diagnosis and cure. An additional reason of his thesis is to make our Saint Fathers’ wisdom contribute to the contemporary dialogue between the Orthodox Theology and Psychology. Indeed, the historical research has proved to what extent his teaching and theological approach have affected the Orthodox discipline and contributed to the splice of the Neptic Theology with contemporary Psychology.So, the offering of this knowledge helps the contemporary man to look into the understanding of the disease on the one hand and on the other hand to realize that the putting first of the ethical virtues, of the psycho-somatic exercise generally and, in particular, spiritually, which is introduced today by some psychology schools (humanitarian, personalistic, trans-personal, existential), had already been used successfully to the psychic and spiritual health of the believers, not systematically but mostly out of experience since the first Fathers’ of the Church Times and even the ascetics of the desert.Our basic method has been the historic-literary monitored by the relevant findings and theories of contemporary Psychology (see multi-factor models: bio-psycho-social, theologo-socio-bio-physical etc. of the “psycho-religious parallelism” by G. Bergues and “isomorphism” by Anderson). In order to do so, the deep knowledge of our Father’s Spiritual Therapeutic is imperative as well as the contemporary psychotherapeutic methods. This venture is not easy at all considering that the language and terminology (in terms of Medicine, Psychiatry and Psychotherapy) since Fathers’ times have changed considerably in the lapse of twenty and even more centuries. Anyway, the literary research has contributed to the detailed investigation of the latin meaning of despondency in Saint John Cassian’s works as well as other relevant or synonym words used by the Saint throughout his whole work. At the same time, we take into account the various psychological theories, drawing from these depending on similarities or differences with the views of Cassian. Despondency enforces, according to Cassian, a peculiar therapy; the Saint suggests as therapeutic means strong faith, hope and socializing (the basic principles of contemporary Cognitive Psychology), that is to say, love. In other words, the avoidance of despondency is not succeeded by means of isolation of a person but by means of socializing, interaction and interpersonal communication with fellow people.

Η παρούσα εργασία με τίτλο «Η ΑΘΥΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΣΣΙΑΝΟ - Ψυχο-λογική θεώρηση», αποτελεί καρπό τού ενδιαφέροντός του συγγραφέα για την ασκητική (πρα-κτική) Θεολογία και τη συνάντησή της με τη σύγχρονη Ψυχολογία (πρβλ. πολυπαραγοντικά μοντέλα: βιο-ψυχο-κοινωνικό, theologo-socio-bio-physical κ.λπ. τού «ψυχοθρησκευτικού παραλληλι-σμού» τού G. Berguer και του «ισομορφισμό» τού R. Anderson. Ο υπότιτλος «Ψυχολογική θεώρηση» υποδηλώνει αφ’ ενός μεν ότι η διατριβή θα εντοπίσει κυρίως τα ψυχικά γεγονότα και τις λει-τουργίες, που συνδέονται με την αθυμία, αφ’ ετέρου δε ότι καθετί το «ψυχολογικό» στα πλαίσια της Πατερικής Θεολογίας δεν μπορεί επακριβώς να ταυτισθεί εννοιολογικά με ό,τι αποκαλούμε σήμερα «επιστημονική Ψυχολογία». Σκοπός τής μελέτης μας αυτής είναι ― μέσα από τούς διαμειβόμενους διαλόγους (collationes), που ο άγιος Κασσιανός είχε με ερημίτες τής Ανατολής, αλλά και από τούς σχετι-κούς μοναστικούς κανόνες (De Coenobiorum Institutiones)― να αναδείξουμε τα ψυχολογικά στοι-χεία τού πάθους τής αθυμίας και τις ψυχο-πνευματικές μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας της. Προκειμένου να επιτευχθεί τούτο, επιβάλλεται η σε βάθος γνώση τόσο τής (Πατερικής) πνευμα-τικής Θεραπευτικής, όσο και των σύγχρονων ψυχοθεραπευτικών μεθόδων. Το εγχείρημα τούτο δεν είναι καθόλου εύκολο, δεδομένου ότι η γλώσσα και η ορολογία (σε ζητήματα Ιατρικής, Ψυ-χιατρικής και Ψυχοθεραπείας) τής εποχής τών Πατέρων έχουν αλλάξει ―με την παρέλευση εί-κοσι και πλέον αιώνων― αισθητά. Ένας δε πρόσθετος λόγος τής διατριβής αυτής είναι η Πατε-ρική σοφία να αποτελέσει πραγματική συμβολή στον σύγχρονο διάλογο μεταξύ Ορθόδοξης (Πατερικής) Θεολογίας και Ψυχολογίας. Ειδικότερα, η εν λόγω διατριβή διερευνά α) ιστορικοφιλολογικά τον όρο αθυμία, αντιδια-στέλλοντάς τον από άλλους συνώνυμους, β) τα αίτια γένεσης του πάθους αυτού, σύμφωνα με τον άγιο Κασσιανό, γ) τη φύση τού πνευματικού αγώνα και της πάλης τών λογισμών, δ) τα ολέ-θρια αποτελέσματα στην ψυχοσωματική υγεία τού ανθρώπου και ε) τις μεθόδους διάγνωσης και θεραπευτικής αντιμετώπισης του πνευματικού αυτού νοσήματος, έτσι όπως τις προτείνει ο Κασσιανός.Βασική μας μέθοδος υπήρξε η ιστορικοφιλολογική, παρακολουθούμενη από τα σχετικά πορίσματα και τις ανάλογες θεωρίες τής σύγχρονης Ψυχολογίας (βλ. Narrative therapy, Logother-apy, Cognity Psychotherapy κ.ο.κ.). Η φιλολογική έρευνα συνέβαλε στη λεπτομερή διερεύνηση της λατινικής έννοιας τής αθυμίας στα έργα τού Κασσιανού, καθώς και στις παρεμφερείς ή συνώ-νυμες λέξεις, που χρησιμοποιεί ο Άγιος στο όλο έργο του. Μάλιστα δε, η ιστορική έρευνα απέ-δειξε σε ποιο βαθμό η διδασκαλία του και η θεολογική του σκέψη επηρέασε την Ορθόδοξη α-σκητική διδασκαλία και συνέβαλε στη σύζευξη της νηπτικής Θεολογίας με τη σύγχρονη ψυχο-λογία.Η παρούσα μελέτη διαιρείται σε οκτώ κεφάλαια. Στο πρώτο Κεφάλαιο (Το πολιτισμικό και θεολογικό περιβάλλον τού αγίου Κασσιανού), παρατίθεται σύντομη βιογραφία τού Αγίου και αναλύεται, στη συνέχεια, το πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής του, απαραίτητο για μια ιστορική και σφαιρική κατανόηση του όλου τρόπου σκέψης και θεολογίας του. Το δεύτερο Κεφάλαιο (Η Πρακτική Θεολογία τού αγίου Ιωάννη Κασσιανού), αναφέρεται στο όλο έργο τού Αγίου, συμπερι-λαμβανομένων τών πηγών τής διδασκαλίας του, εκθέτοντας, εν ολίγοις, την «ηθική» (βλ. πρα-κτική), βασικά, θεολογία του. Στο τρίτο Κεφάλαιο (Κριτήρια και γνωρίσματα της πνευματικής υγείας), επιχειρείται, κατ’ αρχάς, μια γενική εισαγωγή στην Ασκητική Θεολογία τών Ανατολι-κών Πατέρων για την έννοια τής πνευματικής υγείας και τον κυρίαρχο ρόλο τής αγάπης στο υ-γιές ψυχο-πνευματικά πρόσωπο. Στο τέταρτο Κεφάλαιο (Τα πάθη), εξετάζεται φιλολογικά, θεο-λογικά και ψυχολογικά το πάθος τής αθυμίας, καθώς και η σχεσιοδυναμική αλλά και η εν γένει λειτουργικότητά του με αναφορά στην ―τότε επικρατούσα― τριμερή κίνηση της ψυχής [λογικό (“id est rationabile”), θυμικό (“id est irascibile”) και επιθυμητικό (“id est concupiscibile ejus”)]. Στο πέμπτο Κεφάλαιο (Ορίζοντας την αθυμία), εξετάζονται σημασιολογικά οι συναφείς και συνώ-νυμοι (λατινικοί) όροι τής αθυμίας, που χρησιμοποιεί ο άγιος Κασσιανός σε όλο του το έργο, προκειμένου να ανιχνευθεί σαφέστερα και σε βάθος η εννόηση του όρου. Στο έκτο Κεφάλαιο (Αίτια και σκοπός τής αθυμίας), γίνεται προσπάθεια εντοπισμού τών βαθύτερων (ψυχο-πνευματικών) αιτίων και κινήτρων (ελατηρίων), καθώς και των αποτελεσμάτων, τής αθυμίας στην ανθρώπινη ψυχή, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο, σύμφωνα με τον άγιο Κασσιανό. Στο έβδομο Κεφάλαιο (Αποτελέσματα της αθυμίας), καταγράφονται τα ολέθρια απο-τελέσματα της αθυμίας στη ζωή τού ανθρώπου. Τέλος, το όγδοο Κεφάλαιο (Η θεραπεία τής α-θυμίας), περιλαμβάνει: α) γενική θεώρηση της Πατερικής θεραπευτικής και την ανάλογη διε-ρεύνηση της ηθικο-πνευματικής ψυχο-θεραπείας τού Κασσιανού, β) ανάλυση της θεολογικής έννοιας τής Θεανθρώπινης συνέργειας, όπου επισημαίνεται ο θεμελιακός ρόλος τής ανθρώπινης βούλησης (απόφαση και θέληση) στην αποτελεσματικότητα της καταπολέμησης και θεραπείας αυτού τού πνευματικού νοσήματος (αθυμίας), γ) παράθεση των σταδίων τής πνευματικής θερα-πείας, κατά τον άγιο Κασσιανό, δ) έκθεση των διαφόρων προληπτικών και θεραπευτικών μέσων («φάρμακα») κατά τής αθυμίας, στα πλαίσια της θεραπευτικής αγωγής τού Κασσιανού, ε) ειδι-κές πρακτικές για την αντιμετώπιση της αθυμίας και στ) τα ψυχο-πνευματικά οφέλη από τη θεραπεία τής αθυμίας. Η όλη μελέτη κλείνει με Συμπεράσματα και Βιβλιογραφία.Η διατριβή αυτή καλύπτει ένα σημαντικό κενό στον χώρο τής χριστιανικής ψυχολογίας, από πλευράς τόσο ιστορικής γνώσης, όσο και κατανόησης της θρησκευτικής ψυχο-παθολογίας αλλά και της πνευματικής ψυχο-θεραπείας. Η προσφορά τών γνώσεων αυτών βοηθά και τον σύγχρονο άνθρωπο, αφ’ ενός μεν να εμβαθύνει στην κατανόηση του πάθους τής αθυμίας, αφ’ ετέρου δε να συνειδητοποιήσει ότι η πρόταξη των ηθικών αρετών, τής ψυχοσωματικής άσκησης γενικά και, ειδικότερα, της πνευματικότητας ―που στη σύγχρονη Ψυχοθεραπεία εισάγεται σή-μερα από ορισμένες ψυχολογικές Σχολές (ανθρωπιστική, περσοναλιστική, υπαρξιακή, υπερ-προσωπική κ.ά.)― είχε ήδη, ασυστηματοποίητα και εμπειρικά οπωσδήποτε, από την εποχή τών πρώτων Πατέρων τής Εκκλησίας, και μάλιστα των Ασκητών τής ερήμου, χρησιμοποιηθεί με ευ-εργετικά αποτελέσματα για την ψυχική και την πνευματική υγεία τών πιστών. Η αθυμία απαιτεί, κατά τον Κασσιανό, μια ιδιόμορφη θεραπευτική• ο Άγιος προτείνει ως θεραπευτικά μέσα την ισχυρή πίστη / εμπιστοσύνη, την ελπίδα και την κοινωνικότητα / αγάπη, δηλ., mutatis mutandis, τις βασικές αρχές τής σύγχρονης Γνωσιακής Ψυχοθεραπείας. Με άλλα λόγια, η αποφυγή τής αθυμίας δεν επιτυγχάνεται με την απομόνωση του ανθρώπου ή/και τη φυγή του, αλλά με τον συγχρωτισμό, τη συναναστροφή και, γενικά, τη διαπροσωπική του επι-κοινωνία με τους συνανθρώπους του.