Από το χάρισμα στη γνώση: η ίαση του σώματος και της ψυχής στον κόσμο των μοναχών του 4ου αι.

Abstract

The central aim of this doctoral dissertation is to present healing in the world of early Christian monasticism (4th and early 5th century A.D.), using evidence from contemporary monastic and hagiographic literature. This study firstly points out the similarities between miraculous healing of Christian ascetics and traditional rituals concerning therapy, but at the same time underlines the specific features of the saints, emphasizing the notion of the charismatic healer. Secondly it discusses charismatic healing from the point of view of the patients and their needs, rejecting the scheme that ascribes miraculous healing to the prevalence of superstition and credulity during late antiquity. On the one hand the saints of monasticism played the same roles that were recognized to religious medicine throughout antiquity and on the other their specific features were responding to equivalent specific needs of the patients. The main part of this dissertation claims that the healing power of charismatic ascetics was based on traditional and new knowledge. Charismatic healing was influenced by contemporary medical knowledge, with which ascetics were familiar and which they used in various ways. But the distinctive character of this kind of medicine can be found in its connection to a wide system of knowledge, which originated from primary empirical investigation and had as central subject the cure of the passions of the human soul. Through the notion of the disease of the soul ascetics adopted a complex approach of illness, which was extended to the fields of body, soul, spirit and social relations. The healing function of this approach can be found in two levels. Firstly in the healing of the soul from the

Κεντρικός στόχος αυτής της διδακτορικής διατριβής είναι να προσεγγίσει την ίαση στον κόσμο των χριστιανών μοναχών του 4ου και πρώιμου 5ου αι. μ.Χ., αξιοποιώντας τις μαρτυρίες της ελληνόφωνης ασκητικής και αγιογραφικής γραμματείας της περιόδου. Σε ένα πρώτο επίπεδο η εργασία επισημαίνει τις ομοιότητες της θαυματουργικής θεραπείας των ασκητών με παραδοσιακές τελετουργικές πρακτικές ίασης, ταυτόχρονα όμως υπογραμμίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αγίων της ερήμου, δίνοντας έμφαση στην έννοια του χαρισματικού θεραπευτή. Σε ένα δεύτερο επίπεδο προσεγγίζει το φαινόμενο των χαρισματικών ασκητών από τη σκοπιά των αναγκών που είχαν οι ασθενείς, απορρίπτοντας σχήματα που το αποδίδουν στην κυριαρχία της δεισιδαιμονίας και της ευπιστίας κατά την ύστερη αρχαιότητα. Aφενός οι άγιοι του μοναχισμού έπαιζαν ρόλους οι οποίοι σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας αποδίδονταν στη θρησκευτική ίαση, αφετέρου τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους έδιναν απαντήσεις σε ιδιαίτερες ανάγκες των ασθενών. Στο μεγαλύτερο μέρος της διατριβής υποστηρίζεται ότι η ιαματική δύναμη των χαρισματικών μπορεί να αναχθεί σε ένα σύνολο γνώσεων, παραδοσιακών και νέων. Η χαρισματική ίαση δεν έμενε ανεπηρέαστη από την ιατρική γνώση της εποχής, με την οποία οι μοναχοί είχαν αναπτύξει μια πολύπλευρη σχέση. Η ιδιαιτερότητά της όμως σχετίζεται περισσότερο με ένα ευρύ πεδίο γνώσης, το οποίο βασιζόταν κυρίως στην πρωτογενή ασκητική εμπειρική έρευνα και είχε ως βασικό αντικείμενο τη θεραπεία της ανθρώπινης ψυχής από τα πάθη. Μέσα από την έννοια της ασθένειας της ψυχής οι ασκητές υιοθετούσαν μια πολυεπίπεδη προσέγγιση της ασθένειας, η οποία εκτεινόταν στα πεδία του σώματος, της ψυχής, του πνεύματος και των κοινωνικών σχέσεων. Η θεραπευτική λειτουργία αυτής της προσέγγισης φαίνεται σε δύο επίπεδα. Πρώτον στη θεραπεία της ψυχής από τα πάθη, όπου βλέπουμε τους πνευματικούς πατέρες των μοναχών να λειτουργούν ως θεραπευτές. Δεύτερον, στη θεραπεία των σωματικών ασθενειών, όπου οι θεραπευτές των ψυχών μετατρέπονταν σε ιατρούς των σωμάτων και οι πνευματικοί πατέρες των μοναχών σε χαρισματικούς θεραπευτές των κοσμικών. Οι θεραπευτές της ερήμου συνήθιζαν να ανάγουν τις ασθένειες του σώματος σε ασθένειες της ψυχής και με τον τρόπο αυτό να τις καθιστούν διαχειρίσιμες, ενίοτε και θεραπεύσιμες σε ένα διαφορετικό επίπεδο. Σε όλες τις περιπτώσεις προκύπτει ότι πίσω από τα θεραπευτικά χαρίσματα των ασκητών λειτουργούσε ένα σύστημα γνώσεων και μεθοδολογιών. Αυτό όμως δεν αναιρεί η έννοια του χαρίσματος ως ιδιαίτερης προσωπικής ικανότητας.