Χωρικός προγραμματισμός και πολιτισμός: η περίπτωση της Βόρειας Ελλάδας

Abstract

The significance of cultural development in improving the quality of life of a society is undeniable. For this reason, issues related to culture acquire a special interest in our time. The current dissertation explores the notion of culture, and sets as its field of study the relation between culture and the way this is inscribed in space. At first, the notion of culture is formulated and elucidated at the epistemological level, and the way this notion takes upon practical dimensions in the form of cultural activities is investigated. These activities materialize and are accommodated in specific spaces, that is in special categories of facilities, which are sited and distributed geographically, constituting the contemporary cultural infrastructure of each place. The basic problem detected in Greece is the lack of up-to-date information and knowledge concerning the current state of the cultural infrastructure of the administrative and geographical units of the country, that is the lack of a “data bank” about cultural facilities, which would make reference to the lowest residential level, that of the settlements. The present research work contributes to this direction, as it records, maps, and analyses the landscape of contemporary cultural infrastructure in Northern Greece, and more specifically in the regions of Western Macedonia, Central Macedonia, and Eastern Macedonia-Thrace. The fieldwork presented is based on primary records which were collected through different types of questionnaires whose census unit is each individual settlement of the former “Kapodistrian” Local Authorities in the 16 prefectures of Northern Greece. Moreover, the demographic, financial, social, and cultural characteristics of the population are analysed, so as to form the necessary basis for interpreting the production of cultural activities. Reaching conclusions regarding the production and spatial planning of cultural activities (functions), as well as regarding the interpretation of the existing spatial distribution of cultural facilities is a fundamental objective of this dissertation. The overall investigation also aims at educing urban indicators which are original and comparable to each other. These indicators determine the cultural hierarchy among the settlements of the urban network, at the prefectural level, at the regional level, as well as in all of Northern Greece. The analytical data (i.e. tables, maps) and the pertinent findings constitute a cultural record for each prefecture and region, which is manageable in its totality, and which can be updated and modified easily, depending on the administrative changes and restructuring that take place each time. Furthermore, this data can be employed in the context of the rationale for the overall development of Macedonia and Thrace, since cultural development is a local resource, and encompasses the dimension of development. The data can also be employed in planning, designing and implementing policies within the framework of enhancing cultural tourism. It is suggested that the latter be achieved through the creation of “cultural networks”, which are established locally with respect to specific categories of cultural facilities of contemporary cultural infrastructure (i.e. open-air amphitheatres, museums, folklore collections, cultural and conference centers), in combination with notable examples of cultural heritage and selected tourist destinations.

Η σημασία της πολιτιστικής ανάπτυξης για την ποιοτική αναβάθμιση της ζωής μιας κοινωνίας είναι αναμφισβήτητη. Για το λόγο αυτόν τα ζητήματα που σχετίζονται με τον πολιτισμό αποκτούν έντονο ενδιαφέρον στην εποχή μας. Η παρούσα διατριβή εξετάζει και θέτει την έννοια του πολιτισμού ως αντικείμενο έρευνας σε σχέση με τη εγγραφή του στο χώρο. Αρχικά, διατυπώνεται και διευκρινίζεται σε επιστημολογικό επίπεδο η έννοια του πολιτισμού και εξετάζεται με ποιόν τρόπο αυτός αποκτά πρακτικές διαστάσεις με τη μορφή πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Οι τελευταίες πραγματοποιούνται και στεγάζονται σε συγκεκριμένους χώρους, δηλαδή σε επιμέρους κατηγορίες εγκαταστάσεων, οι οποίες χωροθετούνται και κατανέμονται γεωγραφικά, συνιστώντας τη σύγχρονη πολιτιστική υποδομή κάθε τόπου.Το βασικό πρόβλημα που καταγράφεται στην Ελλάδα, είναι η έλλειψη επικαιροποιημένης πληροφορίας και γνώσης της υφιστάμενης εικόνας της πολιτιστικής υποδομής των διοικητικών και γεωγραφικών ενοτήτων της, δηλαδή μιας «τράπεζας δεδομένων» για τις πολιτιστικές εγκαταστάσεις, η οποία να αναφέρεται στο χαμηλότερο οικιστικό επίπεδο, αυτό των οικισμών. Η παρούσα εργασία συμβάλει στην κατεύθυνση αυτή, καθώς καταγράφει, χαρτογραφεί και αναλύει το τοπίο της σύγχρονης πολιτιστικής υποδομής στη Βόρεια Ελλάδα, δηλαδή στις περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Η συλλογή των στοιχείων βασίζεται σε πρωτογενείς καταγραφές, που έγιναν μέσω διαφορετικών τύπων ερωτηματολογίων με απογραφική μονάδα κάθε μεμονωμένο οικισμό των πρώην «Καποδιστριακών» Ο.Τ.Α. στους 16 νομούς της Βόρειας Ελλάδας. Παράλληλα, αναλύονται τα δημογραφικά, οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, ώστε να αποτελέσουν το απαραίτητο υπόβαθρο για την ερμηνεία της παραγωγής των πολιτιστικών δραστηριοτήτων.Βασικός στόχος της διατριβής είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων για την παραγωγή και χωροθέτηση των δραστηριοτήτων (λειτουργιών) πολιτισμού, καθώς και για την ερμηνεία της υφιστάμενης χωρικής κατανομής των πολιτιστικών εγκαταστάσεων. Η συνολική διερεύνηση στοχεύει επίσης στην εξαγωγή πρωτότυπων και μεταξύ τους συγκρίσιμων πολεοδομικών δεικτών, που καθορίζουν την πολιτιστική ιεραρχία των οικισμών του οικιστικού δικτύου, σε επίπεδο νομών, περιφερειών και του συνόλου της Βόρειας Ελλάδας. Τα αναλυτικά δεδομένα (π.χ. πίνακες, χάρτες) και τα σχετικά πορίσματα συνιστούν ένα συνολικά διαχειρίσιμο αρχείο πολιτισμού για κάθε νομό και περιφέρεια, το οποίο εύκολα μπορεί να επικαιροποιείται και να μεταβάλλεται ανάλογα με τις εκάστοτε διοικητικές μεταβολές και αναδιαρθρώσεις. Επίσης, τα στοιχεία αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη λογική της γενικότερης ανάπτυξης της Μακεδονίας και Θράκης, καθώς η πολιτιστική υποδομή αποτελεί τοπικό πόρο και εμπεριέχει την αναπτυξιακή διάσταση, στη λογική του προγραμματισμού, του σχεδιασμού και της εφαρμογής πολιτικών στα πλαίσια της ενδυνάμωσης του πολιτιστικού τουρισμού. Η τελευταία προτείνεται να επιτευχθεί μέσα από τη δημιουργία «πολιτιστικών δικτύων», τα οποία συνιστώνται κατά τόπους από συγκεκριμένες κατηγορίες πολιτιστικών εγκαταστάσεων της σύγχρονης πολιτιστικής υποδομής (π.χ. υπαίθρια αμφιθέατρα, μουσεία, λαογραφικές συλλογές, πολιτιστικά και συνεδριακά κέντρα), σε συνδυασμό με αξιόλογα δείγματα πολιτιστικής κληρονομιάς και με επιλεγμένους τουριστικούς προορισμούς.