Παροχή υπηρεσιών υγείας σε μετανάστες: κοινωνικές αναπαραστάσεις νοσηλευτικού προσωπικού

Abstract

The aim of the present doctoral thesis is the health provision to immigrants living in Greece with or without their civil rights. Using a socio-psychological perspective of thematic content analysis, discursive and rhetorical psychology, this thesis explores the social representations of physicians working in different work contexts for a series of issues that have to do with the health system, within which health provision takes place as well as the ways physicians perceive health provision towards immigrant patients. Since health provision does not take place in a void, rather within a system that is influenced by certain notions and philosophies of health that take form within certain organizational and social structures, the present doctoral thesis focuses on the exploration of the views of physicians regarding the notion of health and its provision within the health system, as well as the exploration of the ways physicians perceive immigrant patients and their health provision. The way this thesis is structured as well as the configuration and the contents of the chapters that follow, aim to feature this triple research goal, by dividing the thesis in three parts. The first theoretical part (chapters 1, 2, 3) are dedicated to the context of health provision. Starting from the different philosophies that influence the health system, the first chapter focuses on two completely opposite theoretical views of health: the bio-medical health model and the holistic health model. A short historical retrospect follows in the second chapter where the main forms of the health system in Greece are presented from its first formation until today. The third chapter focuses on immigrants and the need of health provision within the current socioeconomic context. Using demographic data from European countries as well as Greece, the first bibliographical review of research on health towards immigrants is conducted, in order to highlight the reasons that dictate the need for research in this field. The second part of the thesis (chapters 4 and 5) focuses solely on the current thesis and the way that it was conducted, presenting its theoretical and methodological context. Social representations theory is the theoretical context of this thesis. This theory focuses on the historic, social and ideological context of health provision, elements that exist within the approach of this thesis and have been applied for researching issues of health in international studies that created research questions for xv further exploration. Within the context of this approach a short review of studies regarding social representations of health, health systems and immigrants as patients is attempted. Chapter 5 addresses the aims of this research as well as the theoretical and analytical methodology of the data (principles of thematic content analysis, discursive and rhetorical psychology). The data of the thesis derived from 40 interviews of physicians who work in the public health sector, the private health sector, non governmental organizations (N.G.Os) and jail. In the third part of the thesis (chapters 6, 7, 8, 9 and 10) the results of the analysis of the interviews are presented based on the analysis of segments of the physicians’ discourse, that feature their social representations regarding a) health b) the health system c) migration, d) the conditions under which health is provided to immigrant patients and e) immigrants as patients. The presentation and discussion of the segments is conducted using a combination of the principles of discursive psychology, rhetorical psychology and the theory of social representations. In accordance with the principles of discourse analysis, the participants in this study through their discourse and use of social representations have “created” different social realities for health provision and immigrant patients. In this context health provision, influenced from the social representation of health as human right, was discussed as a basic human right that should be given to any human being that needs it and therefore not providing health to an immigrant patient is a violation of his or her basic human right that leads to social exclusion. At the same time discourse influenced from the social representation of health as a product for sale available only to those who can afford it, represent immigrant patients as potential buyers of the product that is health. In accordance with the basic premises of the present doctoral thesis the discourse of the participants is characterized by ideological dilemmas with the opposing social representations informing each other. Regarding the notion of immigration, the conditions under with health is administered to immigrant patients and immigrants as patients themselves, it was found that participants discourse was influenced by the ideology of ethnocentrism, and the notion of citizenship to represent the immigrant as “the other” attributing to the immigrants the responsibility of their health the treatment of their health problems and also representing them as a “burden” to the Greek health system. The alternative discourse regarding immigration and immigrants drew from the promotion of health as a basic human right that transcends beyond national discriminations, ethnocentrism and the ideology of profit in health provision and perceives each human being equal regarding the right to health.

Το αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι η παροχή υγείας σε μετανάστες που βρίσκονται στην Ελλάδα με ή χωρίς αναγνώριση των πολιτειακών τους δικαιωμάτων. Υιοθετώντας την κοινωνικο-ψυχολογική προσέγγιση της θεματικής ανάλυσης περιεχομένου και της ανάλυσης λόγου, η παρούσα διατριβή μελετά τις κοινωνικές αναπαραστάσεις των γιατρών που εργάζονται σε διαφορετικά εργασιακά πλαίσια, για μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τόσο το σύστημα υγείας εντός του οποίου «συμβαίνει» η παροχή υγείας όσο και τις πρακτικές αντιμετώπισης των μεταναστών από πλευράς των γιατρών. Δεδομένου ότι η παροχή υπηρεσιών υγείας δεν συμβαίνει στο κενό αλλά στο πλαίσιο ενός συστήματος υγείας το οποίο διέπεται από συγκεκριμένες αρχές και φιλοσοφίες θεώρησης της υγείας, αρχές οι οποίες υλοποιούνται στο πλαίσιο συγκεκριμένων οργανωτικών δομών και κοινωνικών συνθηκών, η διατριβή αυτή επικεντρώνεται τόσο στη διερεύνηση των απόψεων των γιατρών για την υγεία γενικά και την παροχή της στο σύστημα μέσα στο όποιο εργάζονται, όσο και στη διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους «προσλαμβάνουν» τους μετανάστες και την παροχή υγείας σε αυτή την ομάδα πληθυσμού.Ο τρόπος διάρθρωσης της διατριβής, η διάταξη και το περιεχόμενο των κεφαλαίων που ακολουθούν, στοχεύουν στο να αναδείξουν αυτό το τριπλό διερευνητικό στόχο , χωρίζοντας το κείμενο σε τρία συνολικά μέρη. Το πρώτο θεωρητικό μέρος (κεφ. 1.2.3) αφιερώνεται στο πλαίσιο παροχής υγείας : Ξεκινώντας από τις διαφορετικές φιλοσοφίες που διέπουν το σύστημα υγείας, το πρώτο κεφάλαιο επικεντρώνεται σε δυο εκ διαμέτρου αντίθετες, οπτικές θεώρησης της υγείας: την υγεία ως προϊόν και την υγεία ως κοινωνικό αγαθό. Ακολουθεί μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση στο δεύτερο κεφάλαιο, εκθέτοντας τις κυριότερες μορφές του συστήματος υγείας στη χώρα μας, από τη πρώτη του εμφάνιση έως σήμερα. Το τρίτο κεφάλαιο ασχολείται ειδικά με τους μετανάστες και τις ανάγκες παροχής υγείας στο σύγχρονο κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο. Καταθέτοντας δημογραφικά και άλλα στοιχεία από ευρωπαϊκές χώρες και την Ελλάδα, γίνεται η πρώτη βιβλιογραφική ανασκόπηση των ερευνών για παροχή υγείας σε μετανάστες και επισημαίνονται οι λόγοι που καθορίζουν την αναγκαιότητα της έρευνας σε αυτό το πεδίο. Το δεύτερο μέρος της διατριβής (κεφάλαια 4 και 5) αφιερώνεται αποκλειστικά στην έρευνα που διεξήχθη, εκθέτοντας το θεωρητικό και το μεθοδολογικό της πλαίσιο. Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις αποτελούν το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας. Επισημαίνεται ότι η εν λόγω θεωρία εστιάζει στο ιστορικό, κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο της παροχής υγείας, στοιχεία τα οποία ενέχονται στην οπτική προσέγγισης της παρούσας διατριβής και έχει ήδη εφαρμοστεί για τη μελέτη θεμάτων του υγείας στο διεθνή χώρο δημιουργώντας ερωτήματα για παραπέρα διερεύνηση. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, επιχειρείται μια σύντομη κριτική ανασκόπηση των μελετών που έχουν εκπονηθεί για τις κοινωνικές αναπαραστάσεις της υγείας, τα συστήματα υγείας και τους μετανάστες ως ασθενείς. Ακολουθούν (κεφάλαιο 5) οι στόχοι και μεθοδολογία εκπόνησης της έρευνας καθώς επίσης και η θεωρία της μεθοδολογίας μαζί με τη μεθοδολογία ανάλυσης των δεδομένων (αρχές θεματικής ανάλυσης περιεχομένου και ανάλυσης λόγου). Τα δεδομένα της διατριβής προέρχονται από 40 συνεντεύξεις γιατρών που δουλεύουν στον δημόσιο, ιδιωτικό τομέα, μη κυβερνητικούς οργανισμούς και συστήματα εγκλεισμού(φυλακές). Στο τρίτο μέρος της διατριβής (κεφάλαια 6,7,8,9 και 10) παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων βασιζόμενα στην ανάλυση αντιπροσωπευτικών αποσπασμάτων από το λόγο των γιατρών που αναδεικνύουν τις αναπαραστάσεις τους για τις διαφορετικές εννοιολογήσεις : α)της υγείας, β) του συστήματος υγείας, γ) της μετανάστευσης των δ) συνθηκών υπό των οποίων παρέχεται η υγεία σε μετανάστες ασθενείς και δ) των μεταναστών ως ασθενών. Η παρουσίαση και η συζήτηση των αποσπασμάτων γίνεται με βάση «τη σύζευξη» αρχών της ανάλυσης λόγου και της θεωρίας των κοινωνικών αναπαραστάσεων.