Εκπαίδευση και εφηβεία: μια συγκριτική μελέτη για το σχηματισμό του κοινωνικού εαυτού στις αφηγήσεις ζωής των μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

This research is a study on adolescent identity formation and aims at inaugurating a psycho-sociological model for its understanding. Up to now we are used to talk about adolescents through a bio-developmental perspective by means of which we try to construe every aspect of their existence, from their job aspirations and school attainments to their leisure activities. At the same time, most of the currents of social theory either seem unwilling to conceptualize subjectivity per se or they do it in reductionist terms. The aim of our research contribution is to compare the way of life, the habits and the self-views of adolescents attending General, Vocational and Peiramatika schools, by shedding light not only on the similarities and differences of how these groups of adolescents narrate and experience their everyday lives but also on the practical logics that organize their social worlds. What we try to tap concerns i) how institutional arrangements (school, family, class and gender), cultural values (relation to school knowledge and life ambitions) and biographical trajectories (transition from junior high school to senior high school or to work) are inscribed in their life narratives and ii) how these three levels of analysis (structure, culture and biography) shape their self-understandings and their identity claims. By drawing on Symbolic Interactionism tradition and on Bourdieu’s theory of habitus, our research sets in motion a qualitative methodology having at its center the Biographical-Narrative Interview as far as data collection and data processing is concerned. After a two-year intensive field research, there seemed to emerge four types (in the Weberian sense) of adolescent social self, each of which is made up of an ambivalence that is formed in conjunction with the biographical stocks of knowledge of the social world the adolescents live in. We argue that this concept of ambivalent biographical identity can be used not only as a conceptual tool for interpreting how adolescent identity is evolved within the realms of our contradictory and perplexed era but for implementing educational policies focusing on Counseling and job guidance in secondary education.

Η εργασία αυτή είναι μια μελέτη για τον τρόπο σχηματισμού της εφηβικής ταυτότητας και έχει στόχο να εγκαινιάσει ένα ψυχο-κοινωνιολογικό μοντέλο για την κατανόησή της. Μέχρι τώρα συνηθίσαμε να μιλάμε για τον έφηβο μέσα από μια βιο-αναπτυξιακή προοπτική μέσω της οποίας επιχειρείται να εξηγηθεί το σύνολο της συμπεριφοράς του, από τον επαγγελματικό του προσανατολισμό και τις σχολικές του επιδόσεις μέχρι τις χρήσεις του ελεύθερου χρόνου του. Την ίδια στιγμή, για καιρό τα περισσότερα ρεύματα της κοινωνικής θεωρίας είτε έδειχναν μια απροθυμία να εννοιολογήσουν την υποκειμενικότητα είτε το έκαναν με αναγωγιστικούς όρους. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να συγκρίνει τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες και τις αντιλήψεις των εφήβων μαθητών/τριών που φοιτούν σε Γενικά, Τεχνικά και Πειραματικά λύκεια μεγάλου Νομού της χώρας και να αναδείξει αφενός τις όποιες ομοιότητες και διαφορές στον τρόπο που αυτές οι διαφορετικές ομάδες εφήβων νοηματοδοτούν και βιώνουν πρόσωπα και πράγματα της καθημερινότητάς τους και αφετέρου τις πρακτικές λογικές που οργανώνουν τους κόσμους τους. Ο προβληματισμός μας έγκειται στο να δούμε πώς μέσα στις αφηγήσεις που οικοδομούν οι έφηβοι εγγράφονται θεσμικές (π.χ. σχολικές, οικογενειακές, ταξικές) διεργασίες, πολιτισμικές αξίες (π.χ. σχέση με σχολική γνώση, φιλοδοξίες, ενδιαφέροντα) και βιογραφικές διαδρομές (π.χ. μετάβαση από γυμνάσιο σε τεχνικό ή γενικό λύκειο) και πώς αυτά τα τρία επίπεδα ανάλυσης (δομής, κουλτούρας, βιογραφίας) σχηματοποιούν τις αφηγήσεις του εαυτού τους και τις αξιώσεις ταυτότητας που οικοδομούν. Αντλώντας από την παράδοση της Συμβολικής Αλληλεπίδρασης και την έννοια του habitus του Bourdieu, η έρευνά μας θέτει σε κίνηση μια ποιοτική μεθοδολογία που έχει στο επίκεντρό της την βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη για την άντληση των δεδομένων και την επεξεργασία τους. Μέσα από μια διετή και εντατική έρευνα πεδίου, φάνηκαν να αναδύονται τέσσερις τύποι (με τη Βεμπεριανή έννοια του όρου) κοινωνικού εαυτού, καθένας από τους οποίους συγκροτείται στη βάση μιας αμφιθυμίας που οφείλει την οργάνωσή της στα βιογραφικά αποθέματα γνώσης των κοινωνικών κόσμων που ζουν και μεγαλώνουν οι έφηβοι. Θέση μας είναι ότι η έννοια αυτή της αμφιθυμικής βιογραφικής ταυτότητας μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο αναλυτικό εργαλείο όχι μόνο για την κατανόηση της εξέλιξης της ταυτότητας των εφήβων έτσι όπως αυτή ξεδιπλώνεται στον αντιφατικό και πολύπλοκο κόσμο της εποχής μας αλλά και για την χάραξη μιας εκπαιδευτικής πολιτικής για τη Συμβουλευτική και τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.