Οι αντιλήψεις του Πλάτωνα στην Πολιτεία για την τέχνη και η προσέγγιση τους από την αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία

Abstract

At the beginning of our work it was considered appropriate to deal with the issue of the artistic identity of Plato himself. Before being concerned with Plato's ideas about art in the Republic, we examined whether and to what extent Plato himself was an artist, specifically a poet and a dramatist. Dealing with this issue has been considerably a modern concern and particularly to recent scholars of Plato's work. The attention was then dedicated to the subject of imitation, as art is imitation or involves imitation according to Plato in the Republic. The question that we addressed was whether Plato has changed his definition of imitation between the third and the tenth Book of the Republic. We sought to identify the object of imitation, its intentional object. Then we separated the object of imitation from its product, that is we separated the intentional object of imitation from the actual artwork. This search and distinction between intentional object and product of the mimetic activity, led us to a deeper understanding of Plato's attitude towards art and guided us in dealing with the explanation of this attitude. The next chapter was devoted to the scholars who tried to explain Plato's attitude towards art in the Republic. It was made clear that different interpretations were followed in response to the limitation or even the exclusion of mimetic art from the ideal state of the Republic. For methodological reasons, the presentation of these interpretive directions was done thematically, although Plato did not separate his thought in that way, nor did he have a systematic theory for each theme which employed his thoughts. However, in every interpretive direction which was followed in order to explain his attitude towards art, there was ascertained each time a different issue of thought as an interpretative tool. In the last chapter we looked at those scholars who wondered and are still wandering if Plato had finally considered art as an autonomous activity. The question that we addressed was whether Plato recognized the existence of an "aesthetic theory" in philosophical reasoning. By the name "aesthetic theory" it was meant a system of thought which attaches to art an autonomy and evaluates it with inherent to it criteria. In conclusion and having examined the whole Anglo-Saxon literature in relation to Plato's ideas about art in the Republic, we could say with some certainty that the case of an "aesthetic theory" in Plato’s philosophical reasoning includes many and different perceptions but one very crucial question runs through each one and all of them: whether Plato had finally come to consider art as an autonomous activity.

Στην αρχή της εργασίας μας θεωρήθηκε σκόπιμο να ασχοληθούμε με το θέμα της ποιητικότητας του ίδιου του Πλάτωνος. Πριν ασχοληθούμε, δηλαδή, με τις αντιλήψεις του Πλάτωνος για την τέχνη στην Πολιτεία, αναλάβαμε να εξετάσουμε κατά πόσον και σε ποιο βαθμό ο ίδιος ο Πλάτων ήταν καλλιτέχνης, και συγκεκριμένα ποιητής και δραματουργός. Η ενασχόληση με αυτό το θέμα έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις στη σύγχρονη βιβλιογραφία και απασχολεί έντονα και ιδιαιτέρως πρόσφατα τους μελετητές του πλατωνικού έργου. Στη συνέχεια αφιερώσαμε την προσοχή μας στην αντιμετώπιση της μίμησης από τον Πλάτωνα, καθώς η τέχνη σύμφωνα με τον πλατωνικό φιλοσοφικό λόγο της Πολιτείας συνιστά μίμηση ή σύμφωνα με άλλες ερμηνείες εμπεριέχει τη μίμηση. Το ερώτημα το οποίο μας απασχόλησε ήταν αν έχει αλλάξει ο ορισμός της μίμησης και η στάση του Πλάτωνος απέναντί της μεταξύ του τρίτου και του δέκατου Βιβλίου της Πολιτείας. Αναζητήσαμε να εντοπίσουμε το αντικείμενο της μίμησης, αυτό το οποίο η μιμητική τέχνη προτίθεται να μιμηθεί, αυτό στο οποίο αποβλέπει. Στη συνέχεια διαχωρίσαμε το αντικείμενο της μιμητικής τέχνης από το έργο της, διαχωρίσαμε, δηλαδή, το αντικείμενο το οποίο αυτή προτίθεται να μιμηθεί από το έργο τέχνης, αυτό το οποίο εκείνη παράγει μέσω της μίμησής της. Η αναζήτηση αυτή, του έργου και του αντικειμένου της μιμητικής δραστηριότητας, βοήθησε ίσως στην βαθύτερη κατανόηση της στάσης του Πλάτωνος απέναντι στην τέχνη και μας οδήγησε στην ενασχόληση με την εξήγηση αυτής της στάσης. Το επόμενο κεφάλαιο αφιερώθηκε στους ερμηνευτές οι οποίοι επιχείρησαν να εξηγήσουν τη στάση του Πλάτωνος απέναντι στην τέχνη στην Πολιτεία. Εκεί αφιερωθήκαμε στις διαφορετικές ερμηνευτικές κατευθύνσεις που ακολουθήθηκαν με αφορμή τον περιορισμό ή ακόμη και τον αποκλεισμό της μιμητικής τέχνης από την ιδανική πολιτεία. Για λόγους μεθοδολογικούς, η παρουσίαση αυτών των ερμηνευτικών κατευθύνσεων έγινε εκ μέρους μας θεματικά, με την επίγνωση, ότι ο Πλάτων δεν διαχώριζε τη σκέψη του σε θεματικές, ούτε είχε μία συστηματοποιημένη θεωρία για κάθε θέμα που απασχολούσε τη σκέψη του• εν τούτοις, στην κάθε ερμηνευτική κατεύθυνση η οποία ακολουθήθηκε προκειμένου να εξηγηθεί η στάση του απέναντι στην τέχνη, διαπιστώσαμε και προβάλαμε τον τρόπο με τον οποίον υπερίσχυσε κάθε φορά ως ερμηνευτικό εργαλείο και από μία διαφορετική θεματική. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο εξετάσαμε τους ερμηνευτές εκείνους οι οποίοι αναρωτήθηκαν και συνεχίζουν να αναρωτώνται αν ο Πλάτων είχε τελικά αντιμετωπίσει στη σκέψη του την τέχνη ως μία αυτόνομη δραστηριότητα. Το ερώτημα το οποίο μας απασχόλησε είναι αυτό που εξετάζει την περίπτωση ύπαρξης μίας «αισθητικής θεωρίας» στον φιλοσοφικό λόγο του Πλάτωνος. Με τον όρο «αισθητική θεωρία» εννοήθηκε εδώ ένα σύστημα σκέψης το οποίο αποδίδει στην τέχνη μία αυτονομία και την αξιολογεί με εγγενή σε αυτήν κριτήρια, με κριτήρια, δηλαδή, αποκλειστικά δικά της. Καταλήγοντας και έχοντας εξετάσει στο σύνολό της την αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία σε σχέση με τις αντιλήψεις του Πλάτωνος για την τέχνη στην Πολιτεία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, μέσα από τη συστηματική και κατά το δυνατόν διεξοδική ανασκόπησή της, προκύπτει το εξής συμπέρασμα: Η περίπτωση ύπαρξης μίας «αισθητικής θεωρίας» στον φιλοσοφικό λόγο του Πλάτωνος περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους αντιλήψεις και σε σχέση με τις αντιλήψεις αυτές τίθεται πολύ κρίσιμο ένα ερώτημα, που διατρέχει την καθεμία τους χωριστά και συνολικά όλες τους: κατά πόσον ο Πλάτων είχε τελικά αντιμετωπίσει στη σκέψη του την τέχνη ως μία αυτόνομη δραστηριότητα.