Αυτοαποτελεσματικότητα στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων μαθητών - μαθητριών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: ο ρόλος ατομικών παραγόντων και υποστηρικτικών μηχανισμών

Abstract

The present research, which is based on the social cognitive career theory, aims atinvestigating some factors (personality, environmental factors and contextualsupports) that affect the career decision-making self efficacy of high school studentsas well as their performance in relation to the career decision-making process.According to the review of the related literature, many authors have stressed theneed to investigate as many factors as possible in order to study their effect on thecareer decision-making self efficacy on the basis of a synthetic approach. In Greeceauthors have hardly investigated career decision-making self efficacy, despite thefact that in the last decades and in the new context of lifelong programming, actionand planning of a career, issues concerning the career decision-making self efficacyare worrying parents, teachers and members of career counselling services and thehigh school students themselves more and more.516 secondary school students from the region of Central Greece, Prefecture ofViotia, have participated in the present study. The 16 Personality Factors (Cattell &Cattell, 1995) were used to analyze the personality of the students. All the relevantactions that take place among the family members and among friends and peerswere measured with the Career Related Parent & Peer Support Scale (Turner,Alliman-Brisset, Lapan, Udipi, & Ergun, 2003) and the Inventory of Parent and PeerAttachment (Armdsen & Greenberg, 1987). Career decision-making self efficacy wasmeasured with the homonymous subscale of the questionnaire for middle schoolstudents (Fouad, Smith & Enochs, 1997) and another scale was made for theevaluation of relative career performance. Furthermore, the demographic data of thehigh school students [gender, age, origin (Greece or abroad), school performance,the class they attend (1st or 2nd class of high school), place of residence (rural, semiurban,urban region), marital status (number of siblings and if it is the first, second…child of the family) as well as the socio-economic level of the family were gathered.The results showed systematic differences in the career decision-making self efficacyas well as in the performance of the career decision-making process among studentsof different gender, school performance and personality. In particular, girls are moreself-efficient in career decision-making than the boys and the students whose schoolperformance is characterized as “very good” are also more self-efficient than other students that have a “good” school performance. The high school students who areemotionally mature and stable with a low self-confident, are self-sufficient,autonomous and more self-efficient in career decision-making whereas the introvertstudents perform better in the career decision-making process.Moreover, the investigation of the relation among the career decision-making selfefficacy, the students’ performance of this process, their environment and thecontextual supports indicates that the actions of friends and family (family’s andfriends’ support for the choice of a career and the bond (attachment) that thestudents have with the parents and friends) are connected with the high schoolstudents’ career decision-making self efficacy and their performance of this process.However, we conclude that the family itself (numbers of siblings date of birth of thesiblings) doesn’t affect the high school students’ career decision-making self efficacyor their performance of this process. Nevertheless, the parental support and therelationship which the students have with their parents definitely influence theircareer decision-making self efficacy.The investigation of the variables that affect most the career decision-making selfefficacy was accomplished according to the multiple linear regression method. Theanalysis suggested that the parental support regarding the choice of a career, theexistence of a strong bond (attachment) between the student and the parents and thetendency towards autonomy / self-sufficiency and independence are the mostessential variables of a right prediction. As far as the student’s performance of thecareer decision-making process is concerned, the most important predictive variableswere the parental support, the tendency towards introversion, independence and theexistence of autonomy and self-efficiency. In general, the results of the study showthe decisive effect of the parents on the high school students’ career decision-makingself efficacy as well as on their performance of this process. Parents influence theirchildren through their own actions regarding a decision-making process. Thisparents’ effect on their children depends on the relationship which students have withtheir parents. Last but not least, some characteristics of the personality of the highschool students have a crucial effect on their career decision-making self efficacyand they can be regarded as variables of a right prediction of their alleged careerdecision-making self efficacy and their performance in relation to the career decisionmakingprocess.The implications of the present study on career decision-making self-efficacy arediscussed in terms of interventions in the frame of Counseling and VocationalGuidance in the Secondary Education System.

Η παρούσα έρευνα στο θεωρητικό πλαίσιο της κοινωνικογνωστικής θεωρίας για τησταδιοδρομία, αποσκοπεί στη διερεύνηση ορισμένων ατομικών, περιβαλλοντικώνπαραγόντων και υποστηρικτικών μηχανισμών που διαμορφώνουν τις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικώναποφάσεων μαθητών-μαθητριών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και τησχετική συμπεριφορά αυτών. Η ανάγκη να συμπεριληφθούν όσο το δυνατόνπερισσότεροι από αυτούς τους παράγοντες στη μελέτη για την εξήγηση τηςδιαμόρφωσης των συγκεκριμένων αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας, στη βάσημιας συνθετικής προσέγγισης, έχει διατυπωθεί από αρκετούς ερευνητές κυρίως στηδιεθνή βιβλιογραφία. Στην Ελλάδα ελάχιστες έρευνες έχουν ασχοληθεί με τιςσυγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας, παρά το γεγονός ότι τιςτελευταίες δεκαετίες, στο νέο πλαίσιο δια βίου προγραμματισμού, δράσης,σχεδιασμού και επανασχεδιασμού της σταδιοδρομίας, θέματα και φαινόμενα πουαφορούν και αναφέρονται στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικώναποφάσεων απασχολούν ολοένα και περισσότερο γονείς, εκπαιδευτικούς καιλειτουργούς του θεσμού Συμβουλευτική – Προσανατολισμός στη δευτεροβάθμιαεκπαίδευση και φυσικά πρωτίστως τους ίδιους τους εφήβους μαθητές/τριες.Η έρευνα διεξήχθη σε τελικό δείγμα 516 μαθητών – μαθητριών Α΄και Β΄τάξης Λυκείουπου φοιτούσαν σε δημόσια σχολεία της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος (ΝομούΒοιωτίας). Η προσωπικότητα των μαθητών-τριών αξιολογήθηκε ως προς τουςπαράγοντες του Cattell (16 Personality Factors) (Cattell & Cattell, 1995), οιεπιδράσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στην οικογένεια και με τους φίλουςαξιολογήθηκαν με την κλίμακα της Υποστήριξης των γονέων και των φίλων στηνεπιλογή επαγγέλματος (Turner, Alliman-Brisset, Lapan, Udipi, & Ergun, 2003) και μετην κλίμακα Προσκόλλησης σε γονείς και φίλους (Armdsen & Greenberg, 1987). Γιατην εκτίμηση των αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψηςεκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων αξιοποιήθηκε ομώνυμη υποκλίμακατου ερωτηματολογίου για την αυτοαποτελεσματικότητα μαθητών/τριών μέσηςεκπαίδευσης (Fouad, Smith & Enochs, 1997) και κατασκευάστηκε αντίστοιχα ηκλίμακα για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του ατόμου στον τομέα πουαναφέρονται οι συγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας. Παράλληλα,συλλέχθηκαν ατομικά στοιχεία των μαθατών/τριών [φύλο, ηλικία, καταγωγή (Ελλάδαή Εξωτερικό), σχολική επίδοση και τάξη φοίτησης (Α΄ ή Β΄ Λυκείου), τόπος μόνιμηςκατοικίας (αγροτική, ημι-αστική, αστική περιοχή), οικογενειακή κατάσταση (σειρά γέννησης, σύνολο παιδιών οικογένειας)], καθώς και στοιχεία που σχετίζονται με τοκοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας αυτών.Τα ευρήματά έδειξαν πως υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές φύλου,σχολικής επίδοσης και χαρακτηριστικών προσωπικότητας στις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας και τη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα αυτό, όπου τακορίτσια «υπερέχουν» των αγοριών, και οι μαθητές/τριες που παρουσιάζουν σχολικήεπίδοση «λίαν καλώς» εκείνων της αμέσως κατώτερης κατηγορίας σχολικήςεπίδοσης «καλώς». Τα άτομα που είναι συναισθηματικά ώριμα και σταθερά, μεχαμηλή αυτοεκτίμηση / αυτοπεποίθηση, είναι αυτάρκειες και αυτόνομοι υπερέχουνστις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας ενώ οι εσωστρεφείς στα επίπεδαεμφάνισης συμπεριφοράς στον τομέα που αναφέρονται οι συγκεκριμένες αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας.Επίσης, από τη διερεύνηση του βαθμού συνάφειας ανάμεσα στις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας, στη σχετική συμπεριφορά του ατόμου καιπεριβαλλοντικών παραγόντων και υποστηρικτικών μηχανισμών, προέκυψε ότι όλεςοι διαστάσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο φιλικό και οικογενειακόπλαίσιο που διερευνήθηκαν (η υποστήριξη των γονέων και των φίλων στην επιλογήεπαγγέλματος και το είδος του δεσμού που ανέπτυξε και διατηρεί το άτομο με τουςγονείς και τους φίλους του) συνδέονται συστηματικά με τις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας και με τη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα αυτό. Ταευρήματά μας ακόμη έδειξαν πως δεν υπάρχουν συστηματικές διαφορές με βάση ταστοιχεία της δομής της οικογένειας που εξετάστηκαν (τη σειρά γέννησης και τομέγεθος της οικογένειας) στις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασίαλήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων ή στη συμπεριφορά τουατόμου στον τομέα αυτό. ;στόσο, παρατηρήθηκαν συστηματικές διαφορές στις δύοδιαστάσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο οικογενειακό πλαίσιο (στηνυποστήριξη των γονέων και στο είδος του δεσμού που ανέπτυξε και διατηρεί τοάτομο με αυτούς) με βάση τα στοιχεία της δομής της οικογένειας.Η διερεύνηση των παραγόντων με τη μεγαλύτερη προβλεπτική ισχύ για τιςαντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών καιεπαγγελματικών αποφάσεων πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της πολλαπλήςγραμμικής παλινδρόμησης. Η ανάλυση έδειξε ότι η υποστήριξη των γονέων στηνεπιλογή επαγγέλματος, η ύπαρξη ασφαλούς δεσμού προσκόλλησης με τους γονείςκαι τα χαρακτηριστικά της τάσης για αυτονομία/αυτάρκεια και για ανεξαρτησίααποτελούσαν τις σημαντικότερες μεταβλητές πρόβλεψης. Σε ότι αφορά τησυμπεριφορά του ατόμου στον τομέα που αναφέρονται οι αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας, οι σημαντικότερες μεταβλητές πρόβλεψης ήταν η υποστήριξη από τους γονείς, η τάση προς εσωστρέφεια, η τάση για ανεξαρτησία καιη ύπαρξη αυτονομίας και αυτάρκειας. Γενικά, από τα αποτελέσματα της έρευναςαναδεικνύεται η αποφασιστική επίδραση που ασκούν στη διαμόρφωση τωναντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών καιεπαγγελματικών αποφάσεων ενός μαθητή/τριας μέσης εφηβικής ηλικίας, καθώς καιστη συμπεριφορά του στον τομέα αυτό πρωτίστως οι γονείς του, μέσα από τηνεπίδειξη ενός φάσματος τύπων συμπεριφοράς, πρακτικών και ενεργειών οι οποίεςσχετίζονται με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, καθώς και το είδος των σχέσεωναλληλεπίδρασης που διατηρούν με το παιδί τους. Αποφασιστική επίδραση στηδιαμόρφωση των συγκεκριμένων αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας φάνηκεεπίσης ότι ασκούν ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του μαθητή/τριας,τα οποία είναι δυνατό να αποτελέσουν μέτρο ασφαλούς πρόβλεψης τόσο για τιςαντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας όσο και για τη συμπεριφορά του στον τομέααυτό.Τα αποτελέσματα εξετάζονται υπό το πρίσμα της πρακτικής αξιοποίησής τους στοπλαίσιο αναπτυξιακής-προληπτικής ή θεραπευτικής συμβουλευτικής παρέμβασηςόσον αφορά τη λήψη αποφάσεων σταδιοδρομίας και τις σχετικές με αυτήν αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας με τη διαπραγμάτευση ενός κατά το δυνατόνολοκληρωμένου σχεδίου.