Ο ασκός στην αρχαία Ελλάδα: κατάλοιπα, μαρτυρίες, εικονογραφία, νεότερη παράδοση: μια διαθεματική προσέγγιση του αρχαίου ελληνικού βίου

Abstract

The present thesis aims to examine extensively and in the greatest possible detail the utilitarian and economic importance of askos in antiquity, and especially in the Greek world, as outlined by the title. This is succeeded through the interdisciplinary approach of the subject, i.e. the archaeological, philological, iconological and ethno-laographical research. Significant evidence coming from outside the ancient Greek world, such as archaeological remains, art objects and written testimonia from Egypt or Mesopotamia of the 3rd and 2nd millennium B.C., or even from the wider Roman or Byzantine world, has also come under scrutiny and added to the importance of askos. It is also attempted through the current inter-disciplinary, methodological approach to examine the subject diachronically by including the results of modern ethno-laographical research, with special focus on the area of the Dodecanese, which reveals even more the importance of askos from ancient to recent times. The form and contents of each chapter is based precisely on the above research methodology. As a result, it becomes clear that the leather askos was dominantly used as a commercial vessel, and especially for wine trade. The askos was used similarly to the pointed amphora, in terms of wine trade, the main difference being that the latter was used overseas, while askos served as a container for transport on the mainland. The askos could bear the necessary guaranty of the quantity and quality of its content, and was the safest way of carrying liquids overland. The connection of askos to wine is most evidently shown by the primary association of the leather vessel with Dionysos and his cult and ritual, while its multi-utilitarian value made askos an object of extensive use in private, professional and military life. Through the examination of a perishable, leather object, which is impossible to preserve through the ages, and as a rare find has not been adequately studied until now, the present thesis proposes an inter-disciplinary and diachronical approach of the past, which, after overcoming several problems and challenges, proves to be illuminating for many aspects of Greek antiquity.

Όπως δηλώνει και ο τίτλος της διδακτορικής διατριβής, θέμα της αποτελεί η όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη μελέτη του ασκού κατά την αρχαιότητα ως προς τη χρηστική αξία και την οικονομική του σημασία, ιδίως στον ελλαδικό χώρο. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της διεπιστημονικής προσέγγισης του θέματος, όπως προκύπτει από την αρχαιολογική, φιλολογική, εικονολογική και εθνολαογραφική μελέτη. Eπιπλέον, αξιοποιούνται δεδομένα, τα οποία μπορούν να φωτίσουν την αξία του ασκού και εκτός του ελλαδικού χώρου, όπως υλικά κατάλοιπα, έργα τέχνης και γραπτές πηγές της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας από την 3η και 2η χιλιετία π.Χ., αλλά και του ρωμαϊκού και βυζαντινού κόσμου. Η διαθεματική αυτή έρευνα προάγεται και σε διαχρονική, περιλαμβάνοντας νεώτερα εθνολαογραφικά δεδομένα, ιδίως από τον χώρο της %ωδεκανήσου, αναδεικνύοντας ακόμη περισσότερο τη διαχρονική αξία του δερμάτινου ασκού. Η διάρθρωση των κεφαλαίων της διατριβής βασίζεται ακριβώς στην παραπάνω μεθοδολογική προσπέλαση του θέματος. Η πραγμάτευση αποκαλύπτει τον πρωτεύοντα ρόλο που είχε το συγκεκριμένο δοχείο στα πλαίσια του εμπορίου, και μάλιστα της εμπορικής διακίνησης του κρασιού. Ο δερμάτινος ασκός λειτουργούσε ως το πάρισον του πήλινου, εμπορικού οξυπύθμενου αμφορέα, για την αγοραπωλησία του κρασιού στην ηπειρωτική χώρα. Έφερε ως δοχείο τις απαιτούμενες εγγυήσεις ποιότητας και ποσότητας του περιεχομένου του, ενώ ήταν και το πλέον διαδεδομένο μέσο για τις μεταφορές υγρών προϊόντων στην ενδοχώρα. Η σχέση του ασκού με το κρασί συνέτεινε στην άμεση σύνδεσή του με τον %ιόνυσο και τη λατρεία του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτελούσε ένα κατεξοχήν λατρευτικό σκεύος, αφού η πολυχρηστικότητά του το καθιστούσε αντικείμενο πρώτης ανάγκης, οικιακής, επαγγελματικής αλλά και στρατιωτικής. Η παρούσα διδακτορική διατριβή, ασχολούμενη με ένα φθαρτό, εφήμερο αντικείμενο ―συνακόλουθα αναξιοποίητο σχεδόν, επειδή δεν διαθέτει άμεση και, το κυριότερο, έντονη παρουσία ως αρχαιολογικό εύρημα― προτείνει μία διαθεματική και διαχρονική προσέγγιση του παρελθόντος, η οποία, παρά τα προβλήματα και τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει, αποδεικνύει ―στο μέτρο του δυνατού― ότι μπορεί να φωτίσει πτυχές της ελληνικής αρχαιότητας.