Ψηφιακά αρχεία και πρακτικές ανταλλαγής: μια ανθρωπολογική προσέγγιση των ομότιμων δικτύων

Abstract

This dissertation is an anthropological and ethnographic study of practices, discourses and socialities that take place in the context of “peer-to-peer networks” (P2P) in contemporary Greece. Specifically, the study focuses on the technosocialities that emerge in the context of P2P Networks, on the practices of file sharing/exchange of digital archives (both copyrighted and non-copyrighted), and, finally, on the ways in which these archives are transformed both in terms of their regimes of value and their status as intellectual property. This is a multi-sited ethnography, which combines the methodologies of participant observation (both online and offline) with interviews and discourse analysis of written and audiovisual texts. It seeks to illuminate various themes related to the technosocialities of P2P Networks, such as virtuality, community, exchange, embodiment, and archiving. As this work specifies, P2P Networks are not reducible to the concept of community and its conventional division between online and virtual. Community is just one enactment of technosociality among others, such as friendship, partnership, upload teams, artistic projects, etc. Rather, P2P Networks constitute a cultural multiplicity that complicates established conceptualizations of collectivity and community. Users' economic practices vary to a great extent, and therefore these networks cannot be taken to represent a clear-cut gift economy, purportedly opposed to the formal economy of the market. Exchange, sharing, barter, commerce and "theft" coexist in the context of P2P networking. Moreover, the most significant economic dimension is not the decommercialisation and the transformation of digital archives in terms of their regimes of value (although this element is extremely significant). The most critical procedure is not the construction of an alternative circle of exchange, but rather the virtual halt of the exchange; the rupture of the economic circle, or its rendering infinitely open, through practices of sharing. Furthermore, the notion of intellectual property does not disappear in the context of P2P Networks. Rather, its meanings and values are rearranged, as it is regulated by new discourses and practices. In other words, instead of an absolute abolition of the idea of intellectual property, P2P users often enact strict “local” criteria in order to acknowledge and manage it. Lastly, the users' practices are not merely reducible to the exchange and sharing. They are inseparably connected to processes of creativity and innovation (i.e., artistic, technical etc.), concepts that mechanisms of copyright are supposed to protect.

Στόχος της εν λόγω Διδακτορικής Διατριβής είναι η ανθρωπολογική και εθνογραφική προσέγγιση των Ομότιμων Δικτύων. Πιο συγκεκριμένα, το ερευνητικό ενδιαφέρον στρέφεται στους τρόπους και στις διαδικασίες συγκρότησης των τεχνοκοινωνικοτήτων που αναδύονται στο πλαίσιο των ομότιμων δικτύων, στις πρακτικές ανταλλαγής ή/και διαμοιρασμού των ψηφιακών αρχείων (copyrighted και μη) που επιτελούνται από τους χρήστες και τέλος, στους μετασχηματισμούς των εν λόγω αρχείων αναφορικά με το καθεστώς της αξίας και της πνευματικής τους ιδιοκτησίας. Μεθοδολογικά η έρευνα υλοποιήθηκε με την εφαρμογή πολυτοπικής εθνογραφίας με συμμετοχική παρατήρηση τόσο σε διαδικτυακά όσο και σε γεωγραφικά περιβάλλοντα. Δευτερευόντως χρησιμοποιήθηκαν διάφορες τεχνικές όπως συνεντεύξεις βάθους και ανάλυση λόγου σε γραπτά και οπτικοακουστικά κείμενα. Τα συμπεράσματα της έρευνας είναι τα ακόλουθα: Τα ομότιμα δίκτυα δεν είναι αναγώγιμα στην έννοια της δυνητικής κοινότητας (ούτε στο σύνολό τους ούτε σε ότι αφορά στο εκάστοτε ομότιμο δίκτυο μεμονωμένα). Η δυνητική κοινότητα είναι ένας σχηματισμός λόγου και μία μορφή τεχνοκοινωνικότητας ανάμεσα σε άλλες όπως οι παρέες, τα φιλικά, συγγενικά και επαγγελματικά δίκτυα, οι ομάδες upload, τα καλλιτεχνικά projects κ.ά.). Τα ομότιμα δίκτυα συνιστούν μια πολιτισμική πολλαπλότητα η οποία δύναται να μορφοποιηθεί ως σύστημα χωρίς απαραιτήτως να εκκινεί από ένα ταυτοτικό προϋπάρχον ή να καταλήγει σε ένα τέτοιο. Οι οικονομικές πρακτικές των χρηστών στα πλαίσια των ομότιμων δικτύων είναι ποικίλες και κατ' επέκταση δεν μπορούμε να τα θεωρήσουμε ως μία περιχαρακωμένη οικονομία δώρου η οποία αντιπαραβάλλεται σαφώς στο χώρο της αγοράς. Ανταλλαγές, διαμοιρασμός, αντιπραγματισμός, εμπορεύματα και "κλοπή" συνυπάρχουν στα πλαίσια των ομότιμων δικτύων. Επιπλέον, η σημαντικότερη οικονομική διάσταση δε συνίσταται στην απο-εμπορευματοποίηση και στο μετασχηματισμό της αξίας των ψηφιακών αρχείων που κυκλοφορούν στα ομότιμα δίκτυα. Το κρίσιμο ζήτημα δεν είναι η συγκρότηση εναλλακτικών κύκλων κυκλοφορίας και ανταλλαγής, αλλά η δυνητική διάρρηξη αυτών των οικονομικών κύκλων. Η διακοπή της ανταλλαγής, το μη κλείσιμο του οικονομικού κύκλου, το ατέρμονο άνοιγμά του, διαδικασίες που μπορούν να υλοποιηθούν μέσω του διαμοιρασμού. Η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας στα πλαίσια των ομότιμων δικτύων ανασημασιοδοτείται, μετασχηματίζεται, αλλά δεν εξαλείφεται. Αναδύονται νέες πρακτικές ρύθμισης και σημασιοδότησης της εν λόγω έννοιας. Τέλος, οι πρακτικές των χρηστών δεν είναι αναγώγιμες μόνο στις ανταλλαγές και στο διαμοιρασμό, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και με διαδικασίες κριτικής κατανάλωσης και περεταίρω επεξεργασίας των εν λόγω ψηφιακών αρχείων. Εν ολίγοις αφορούν και σε πρακτικές δημιουργίας και καινοτομίας, έννοιες που υποτίθεται ότι το copyright καλείται να προστατεύσει.