Όστρεα από τους οικισμούς του Θερμαϊκού Κόλπου: ανασυνθέτοντας την κατανάλωση των μαλακίων στη Νεολιθική και την Εποχή Χαλκού

Abstract

The object of this thesis is to study and analyze the shell assemblages from four settlements of the Thermaic Gulf: Paliambela Kolindros, Makriyalos Pieria, Archontiko Giannitsa, and Toumba Thessaloniki. The aim was to explore the patterns of molluscan and shell consumption during Neolithic and Bronze Age in Central Macedonia. The study adopts a new approach that focuses on the concept of shell biography and is based on the anthropological view of dietary practices and on the interpretative approach of material culture with the aim to draw away from the traditional approaches to molluscs and to discuss gathering, consumption and refuse as social practices with specific structure and meaning in each case. The methodological tools of the analysis are: macroscopic and microscopic study of each shell (identifications, quantification, size recording, human or natural modifications, etc), study of taphonomy, interpretative classification of species, and contextual analysis of finds in various spatial and chronological scales. In total, 909,009 shells from the four settlements were studied and 51,338 shells from eleven other settlements in the area were re-evaluated. According to the evidence, gathering of molluscs was a specialized and successful economical activity, integrated into the grid of productive practices of the most communities. The consumption of molluscs as food was widespread throughout the Neolithic and Bronze Age; this practice had particular characteristics, such as the selection of mainly one species (Cerastoderma glaucum) from the great variety offered by the natural environment. At the mean time, a part from the food remnants was recycled for ornament manufacture; these artefacts were consumed in every context, domestic or communal. From the Middle Bronze Age onwards, molluscs were also used for the manufacture of purple-dye. These common choices in food and ornament consumption practices were conscious and thus, they constituted one of the several ways that people used to show their identity. However, there is also great diversity in consumption practices in time and in space in response partially to local environmental conditions and partially to the specific socio-economical practices of each community, which indicates the dynamic role of humans in the construction of social reality.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η μελέτη και ανάλυση των συνόλων οστρέων από τέσσερις οικισμούς του Θερμαϊκού Κόλπου: Παλιάμπελα Κολινδρού, Μακρύγιαλο Πιερίας, Αρχοντικό Γιαννιτσών και Τούμπα Θεσσαλονίκης. Στόχος της μελέτης ήταν να εξετάσει τους τρόπους κατανάλωσης των μαλακίων και των οστρέων κατά τη Νεολιθική και την Εποχή Χαλκού στην κεντρική Μακεδονία. Η μελέτη υιοθετεί μια νέα προσέγγιση που εστιάζει στην εξέταση της βιογραφίας των οστρέων και που αντλεί στοιχεία από την ανθρωπολογική οπτική στη διατροφή και από την ερμηνευτική προσέγγιση του υλικού πολιτισμού, προκειμένου να απομακρυνθεί από τις παραδεδομένες απόψεις σε σχέση με τα μαλάκια και να διερευνήσει τις δραστηριότητες συλλογής, κατανάλωσης και απόρριψης ως κοινωνικές πρακτικές με συγκεκριμένη δομή και νόημα σε κάθε περίπτωση. Μεθοδολογικά η μελέτη στηρίζεται σε: μακροσκοπική και μικροσκοπική εξέταση κάθε οστρέου (ταύτιση ειδών, ποσοτικοποίηση, μέτρηση μεγέθους, ανθρωπογενή και φυσικά ίχνη στα όστρεα, κ.α.), μελέτη της ταφονομίας των συνόλων, ερμηνευτική ταξινόμηση των ειδών, ανάλυση του πλαισίου εύρεσης των συνόλων σε διάφορες κλίμακες του χώρου και του χρόνου. Συνολικά μελετήθηκαν 909.009 όστρεα από τους τέσσερις οικισμούς και συνεκτιμήθηκαν τα 51.338 όστρεα που προήλθαν από έντεκα ακόμη οικισμούς της περιοχής. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η συλλογή των μαλακίων είχε εξειδικευμένο χαρακτήρα και αποτελούσε μια επιτυχημένη παραγωγική πρακτική, ενσωματωμένη στο πλέγμα των οικονομικών δραστηριοτήτων των περισσότερων κοινοτήτων. Η κατανάλωση των μαλακίων ως τροφής ήταν μια διαδεδομένη πρακτική σε όλη τη διάρκεια της Νεολιθικής και της Εποχής Χαλκού και με ειδικά χαρακτηριστικά, όπως η εστίαση σε ένα κυρίως είδος (Cerastoderma glaucum) από τη μεγάλη ποικιλία που ήταν διαθέσιμη στο φυσικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα, ένα μέρος από τα απορρίμματα της τροφής ανακυκλωνόταν για την κατασκευή αντικειμένων κόσμησης, που χρησιμοποιούνταν σε κάθε πλαίσιο, οικιακό και κοινόχρηστο. Ακόμη, από τη Μέση Εποχή Χαλκού και έπειτα, τα μαλάκια χρησιμοποιήθηκαν και στην παρασκευή πορφυρής βαφής. Αυτές οι κοινές επιλογές στη διατροφή και στην κόσμηση αποτελούσαν συνειδητές επιλογές και συνεπώς έναν από τους τρόπους που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της περιοχής για να δηλώσουν την ταυτότητα τους. Ωστόσο, καταγράφηκε μεγάλη ποικιλομορφία στις καταναλωτικές πρακτικές σε συγχρονικό και διαχρονικό επίπεδο, που οφείλεται τόσο στις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες όσο και στις ιδιαίτερες κοινωνικές και οικονομικές επιλογές της κάθε κοινότητας και υποδεικνύει τον ενεργό ρόλο των ανθρώπων στη δόμηση της κοινωνικής πραγματικότητας.