Υποκειμενικότητα και γνώση: ανάλυση παιδαγωγικών λόγων για την αγωγή και την ειδική αγωγή

Abstract

The thesis addresses the relationship between subjectivity and knowledge as it is uttered in discourse, by analyzing educational discourses. It argues that there is an inter-textual and inter-subjective relation between the articulated educational discourses, constitutive of the field of education in terms of subjectivity and knowledge. The corpus consists of 10 texts from Student Handbooks issued by scholars in education at the Faculties of Primary and Early Childhood Education and 29 professional articles issued by teachers concerning inclusive education. First, it focuses on the discourse analysis field and discusses three constructionist approaches, the discourse theory of E. Laclau & C. Mouffe, the critical discourse analysis of Ν. Fairclough and the discursive psychology in comparison with lacanian psychoanalytic accounts ending up with an analytic schemata for its theoretical and methodological construction. Second, it analyzes the two different genres for investigating the forms of subjectivity and knowledge consisted in the field of education. Third, it studies comparatively the interplay of the two genres in order to explain the constructions, reproductions and transformations of enunciations in terms of subjectivity and knowledge. It develops a multidimensional methodology which first enables the investigation of knowledge utterances and the subject positions they entail and then provides explanations for the conditions under which subjects are enclosed in discourses (why) and the circumstances under which the subjective positions maintain their cohesion (how). The analysis applied is textual, in some instances linguistic and based greatly on the lacanian psychoanalytic theory of knowledge. The epistemological reflection found to be an adequate step for approaching various cognitive fields. The enrichment of subjectivity with the dimension of unconscious, provided the means for addressing the role (constitutes) and the nature (transfers) of knowledge under conditions of inter-subjective and inter-textual enunciation. Discourse proved to enclose the dimension of affect. The lacanian psychoanalytic knowledge theory turned to be a realistic ground for the inclusion of some non-symbolic parts of educational discourse in the symbolic.

Στη διατριβή γίνεται ανάλυση των παιδαγωγικών λόγων για την αγωγή και την ειδική αγωγή με σκοπό τη διερεύνηση της σχέσης υποκειμενικότητας και γνώσης. Η αρχική υπόθεση εργασίας είναι ότι μεταξύ των εκάστοτε αρθρωμένων λόγων υφίσταται μια δι-υποκειμενική και δια-κειμενική σχέση. Αναλύονται 10 εισαγωγικά κείμενα από τους Οδηγούς Σπουδών των Παιδαγωγικών Τμημάτων Δημοτικής Εκπαίδευσης και των Παιδαγωγικών Τμημάτων των Νηπιαγωγών που γράφονται για την υποδοχή των φοιτητών στα Τμήματα από τους θεωρητικούς της αγωγής και 29 άρθρα από περιοδικά των επιστημών της αγωγής με θεματολογία που αφορά στην ειδική αγωγή και γράφονται από τους ασκούντες την αγωγή. Η μελέτη κινείται προς τρεις κατευθύνσεις. Πρώτον, εστιάζει σε κονστρουξιονιστικές λόγο αναλυτικές προσεγγίσεις, συζητά βασικές έννοιες του πεδίου της ανάλυσης του λόγου σε αντιπαράθεση με τη λακανική γνωσιοθεωρία και καταλήγει στη δημιουργία ενός αναλυτικού σχήματος για τη θεμελίωσή της. Δεύτερον, αναλύει τους δύο τύπους λόγου για να διερευνήσει τις μορφές υποκειμενικότητας και γνώσης που συστήνονται στο πεδίο της αγωγής. Τρίτον, μελετά συγκριτικά τη διάδρασή τους για να εξηγήσει το μετασχηματισμό ή την αναπαραγωγή των συναρθρώσεων που αποτυπώνονται σε αυτές καθώς και τις συνέπειες που επιφέρουν στο πεδίο της αγωγής, με όρους παραγωγής της υποκειμενικότητας και σύστασης της γνώσης. Αναπτύσσει μια πολυπρισματική μεθοδολογία η οποία επιτρέπει πέρα από τη διερεύνηση των συναρθρώσεων του πεδίου της αγωγής και των προσφερομένων θέσεων για τα υποκείμενα, τη διατύπωση μιας εξήγησης για τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα υποκείμενα εγκλείονται στο λόγο (γιατί) και τις συνθήκες υπό τις οποίες οι εκάστοτε υποκειμενικές θέσεις διατηρούν τη συνοχή τους (πως). Η ανάλυση που εφαρμόζεται είναι κειμενική ενίοτε γλωσσολογική και ορμώμενη από τη λακανική ψυχαναλυτική γνωσιοθεωρία. Ο επιστημολογικός στοχασμός αναδεικνύεται ως κατάλληλο διάβημα για την προσέγγιση διαφορετικών πεδίων σκέψης και γνωσιακών κλάδων. Ο εμπλουτισμός της υποκειμενικότητας με τη διάσταση του ασυνείδητου προσφέρει τα μέσα για τη διερεύνηση του ρόλου (συστήνει) και της φύσης (μεταβιβάζει) της γνώσης σε συνθήκες δια-κειμενικής και δι-υποκειμενικής άρθρωσης και προβάλλει το λόγο ως έννοια που εγκλείει και τη διάσταση του συναισθήματος. Η λακανική γνωσιοθεωρία μπορεί να αξιοποιηθεί ως θεωρητική και ρεαλιστική βάση για τη συμπερίληψη στη συμβολική απαρτίωση κάποιων τμημάτων της μη συμβολοποιημένης πραγματικότητας του παιδαγωγικού λόγου.