Αγωγή και εκπαίδευση στα ΜΜΕ: σχεδιασμός, υλοποίηση και αξιολόγηση ενός προγράμματος παρέμβασης σε μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The present work attempts on the one hand to examine the effectiveness of a pedagogic intervention in the framework of official education, and on the other hand to adapt the already existing related materials and to design new ones, according to the special needs of the pupils which they address. This intervention started in March and was finished in June 2004. It concerned 43 pupils of the 4th grade of 6-grade schools in the precincts of Piraeus. One class functioned as an experimental group (n1=22) and the other as a control group (n2=21).The research procedure followed the principles of action research and was based on reception theory. The intervention followed a collaborative group approach, and focused on the television (as a medium) and on advertising (as mediated product). For the duration of the intervention, the children created material according to the principles and aims of media education. For the evaluation of the intervention, the planning of two groups, "before and after", were used, whereas tools were evaluated both quantitatively and qualitatively, like: (a) examination questionnaire about the relationship of the children with the media and the exposure to the media in their family environment before the start of the intervention, (b) co-viewing, that functioned as a stimulus to comment on commercial messages, (c) organised group interviews right after the showings. The creation of an Experimental group and of a Control group allowed us to compare the results within and between the groups, thereby observing in brief the following changes: In the Experimental group, the pupils: (a) Made complete descriptions which were more coherent, while using words of a specialised vocabulary. The critical approach towards the media was expressed and the specific vocabulary of the children improved, which is reflected in more elaborate thoughts as a result of the intervention. (b) Detected with more certainty and clarity the target audience that the commercials address, and they justified their choices. (c) Recognised more easily the techniques that are used by the advertisers to attract their target audience, they formulated their choices with greater clarity and supported their choices, while using these techniques themselves with greater ease in the creation of their own commercials. (d) Associated the staged reality of the commercials with other similar commercials whereas they did not refer to any similarity in real life. (e) Made a correlation with greater ease between the price of the product with its quality and the cost of the commercial before making their final choice. (f) Used their abilities that they developed towards a product for the medium, and they generalised spontaneously in understanding the creation of other products for the medium. Moreover, all of the children were impressed by the commercial messages, although they claimed they don't watch them.

Η παρούσα εργασία επιχειρεί αφενός να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα μιας παιδαγωγικής παρέμβασης στο πλαίσιο της επίσημης εκπαίδευσης, αφετέρου να προσαρμόσει τα ήδη υπάρχοντα σχετικά εργαλεία και να σχεδιάσει νέα, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του μαθητικού κοινού στο οποίο απευθύνονται. Η παρέμβαση αυτή άρχισε το Μάρτιο και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2004. Αφορούσε 43 μαθητές της Δ' τάξης δύο 6θέσιων σχολείων, της Περιφέρειας Πειραιά. Η μία τάξη λειτούργησε ως Πειραματική ομάδα (n1=22) και η άλλη ως Ομάδα Ελέγχου (n2=21). Η ερευνητική διαδικασία ακολούθησε τις αρχές της έρευνας δράσης [action research] και στηρίχθηκε στη θεωρία της πρόσληψης [reception theory]. Η παρέμβαση ακολούθησε την ομαδοσυνεργατική προσέγγιση, εστίασε στην τηλεόραση (ως μέσο) και στις διαφημίσεις (ως μεσοποιημένο προϊόν), ενώ κατά τη διάρκειά της τα παιδιά δημιούργησαν υλικό σύμφωνα με τις αρχές και τους στόχους της εκπαίδευσης στα μέσα. Για την αξιολόγηση της παρέμβασης χρησιμοποιήθηκε ο σχεδιασμός δύο ομάδων «πριν και μετά», ενώ αξιοποιήθηκαν ποσοτικά και ποιοτικά εργαλεία όπως: (α) ερωτηματολόγιο διερεύνησης της σχέσης των παιδιών με τα ΜΜΕ και της έκθεσής τους σε αυτά στο οικογενειακό τους περιβάλλον πριν την έναρξη της παρέμβασης (β) ομαδικές προβολές οι οποίες λειτούργησαν ως ερέθισμα για σχολιασμό των διαφημιστικών μηνυμάτων (γ) ομαδικές δομημένες συνεντεύξεις αμέσως μετά τις προβολές. Η δημιουργία Πειραματικής ομάδας και Ομάδας Ελέγχου μας επέτρεψε να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα εντός και μεταξύ των ομάδων παρατηρώντας συνοπτικά τις εξής μετατροπές: Στην Πειραματική Ομάδα, οι μαθητές: (α) Έκαναν ολοκληρωμένες περιγραφές με μεγαλύτερη συνοχή, ενώ χρησιμοποίησαν λέξεις ειδικού λεξιλογίου. Η κριτική γνώση προς τα ΜΜΕ εκφράζεται και στη βελτίωση του ειδικού λεξιλογίου των παιδιών, το οποίο αντανακλά και την πιο επεξεργασμένη σκέψη τους ως αποτέλεσμα της παρέμβασης. (β) Εντόπισαν με περισσότερη σιγουριά και σαφήνεια το κοινό-στόχο, στο οποίο απευθύνεται το διαφημιστικό μήνυμα και δικαιολόγησαν τις επιλογές τους. (γ) Αναγνώρισαν ευκολότερα τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται από την πλευρά των διαφημιστών για να προσελκύσουν το κοινό-στόχο, διατύπωσαν με περισσότερη σαφήνεια και υποστήριξαν τις επιλογές τους, ενώ επίσης χρησιμοποίησαν με μεγαλύτερη άνεση αυτές τις τεχνικές στη δημιουργία της δικής τους διαφήμισης. (ε) Συνέδεσαν τη σκηνοθετημένη πραγματικότητα των διαφημίσεων με άλλες ομοειδείς διαφημίσεις ενώ δεν ανέφεραν ομοιότητες με την πραγματική ζωή. (στ) Μείωσαν τις αναφορές στερεοτυπικού χαρακτήρα. (ζ) Συσχέτισαν με περισσότερη ευκολία την τιμή με την ποιότητα και το διαφημιστικό κόστος ενός προϊόντος πριν την τελική τους επιλογή. (η) Χρησιμοποίησαν τις ικανότητες που ανάπτυξαν ως προς ένα μεσοποιημένο προϊόν και γενίκευσαν αυθορμήτως και στην κατανόηση της κατασκευής άλλων μεσοποιημένων προϊόντων. Επίσης, στο σύνολο των παιδιών τα διαφημιστικά μηνύματα εντυπώνονται, μολονότι τα ίδια δήλωναν ότι δεν τα παρακολουθούν.