Η ευρωπαϊκή πρακτική αναφορικά με τις ρήτρες πολιτικής αιρεσιμότητας

Abstract

The aim of this thesis is to highlight the use of political conditionality clauses in the external relations of the European Union (EU). Whether, for instance, these clauses, as a flexible tool of europeanization and democratization in third countries, transform EU to an exporter of democratic principles and norms, or simply serve its own interests? In order to identify the conditions that determine the effectiveness of the use of political conditionality clauses and specify their future role the introduction of this thesis includes a brief recording of the traditional tools of EU foreign policy and follows the categorisation of conditionality clauses. The body of the thesis, which is consisted of two parts, examines the application of political conditionality clauses (european integration policy, new candidate countries, EU relations with third countries, European Neighbourhood Policy), and the sanctions that are activated when serious and repeated breach of the essential provisions of a treaty is occurred. The documentation of the whole thesis is based on both primary and secondary sources/law. The use of primary sources of European law was vital because, while EU used political conditionality clauses for several years in the past, only the last five years they acquired their own momentum. European Union used political conditionality clauses in order to cope with its internal democratic deficit. A deficit, not in need of transmitting more powers from the member states to EU, but a substantial shortage of institutions that would enable EU to continue to expand eastwards while remaining functional. To that effect, also, contributed the changeover of the concept of global security to "human security" and the indivisibility of political, social, economic and human rights for the definition of development. Political conditionality clauses appeared to be the most flexible and effective tool to meet the new challenges for EU. However, one should not consider political conditionality clauses as a panacea, especially after the completion of the last EU enlargement and the forthcoming accession to EU of the Western Balkans, Iceland and Turkey, as the clause has approached its limits of application concerning the powerful motive of EU membership. Although, the latest review of the European Treaties, gave a new impetus to political conditionality clauses by enhancing their legal basis to even include the protection of the rights of Europeans, themselves, abroad, a constant feedback of the results and review of the incentives and goals of european political conditionality clauses is required in order to avoid a future failure of the system.

Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να αναδείξει το ρόλο των ρητρών πολιτικής αιρεσιμότητας στην εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά πόσο, δηλαδή, οι εν λόγω ρήτρες, ως ευέλικτο εργαλείο εξευρωπαϊσμού και εκδημοκρατισμού των τρίτων χωρών, καθιστούν την Ευρωπαϊκή Ένωση σε εξαγωγέα δημοκρατικών θεσμών και προτύπων ή απλά εξυπηρετούν ιδία συμφέροντα; Προκειμένου να εντοπιστούν οι προϋποθέσεις που καθορίζουν την αποτελεσματικότητα της χρήσης των ρητρών πολιτικής αιρεσιμότητας και να καθοριστεί ο μελλοντικός τους ρόλος στο εισαγωγικό μέρος της διατριβής επιχειρείται αρχικά μια συνοπτική αποτύπωση των παραδοσιακών εργαλείων άσκησης εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη συνέχεια των ρητρών αιρεσιμότητας. Στον κορμό της διατριβής που αποτελείται από δύο μέρη, εξετάζονται διαδοχικά οι εφαρμογές των ρητρών πολιτικής αιρεσιμότητας (ευρωπαϊκή ενταξιακή πολιτική, νέα υποψήφια για ένταξη κράτη, σχέσεις ΕΕ με τρίτα κράτη, Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτνίασης), και ακολουθούν οι κυρωτικοί μηχανισμοί που έπονται όταν οι ρήτρες ενεργοποιηθούν λόγω ουσιώδους και επαναλαμβανόμενης σοβαρής παραβίασης των αρχών που εμπεριέχουν. Η ανάπτυξη του συνόλου της διατριβής βασίστηκε τόσο σε πρωτογενείς όσο και σε δευτερογενείς πηγές. Η χρήση πρωτογενών πηγών του ευρωπαϊκού δικαίου κρίθηκε απαραίτητη καθώς, ενώ οι ρήτρες πολιτικής αιρεσιμότητας χρησιμοποιούνται αρκετά χρόνια από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μονάχα τελευταία, έχουν αποκτήσει τη δική τους δυναμική. Η χρήση των ρητρών πολιτικής αιρεσιμότητας αποτέλεσε στην ουσία τη βασική απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο εσωτερικό της έλλειμμα να ασκεί δραστηριότητα για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατικών αρχών. Έλλειμμα, όχι από την άποψη ανάκτησης περισσότερων αρμοδιοτήτων από τα κράτη μέλη, αλλά ουσιαστικό πρόβλημα έλλειψης θεσμών που θα της επέτρεπαν να συνεχίσει να διευρύνεται προς ανατολάς και ταυτόχρονα να παραμένει λειτουργική. Σε αυτό συνέβαλλε και το γεγονός της μετεξέλιξης των εννοιών της παγκόσμιας ασφάλειας σε «ανθρώπινη ασφάλεια» και η αδιαιρετότητα των πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τον ορισμό της ανάπτυξης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα μπορούσε να μην ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα και οι ρήτρες πολιτικής αιρεσιμότητας αποτέλεσαν και αποτελούν το πιο ευέλικτο και αποτελεσματικό εργαλείο. Ωστόσο, κανείς δεν πρέπει να θεωρεί τις ρήτρες πολιτικής αιρεσιμότητας ως πανάκεια, καθώς ήδη μετά την τελευταία διεύρυνση της ΕΕ και την επερχόμενη εισδοχή των Δυτικών Βαλκανίων, της Ισλανδίας και της Τουρκίας, η ίδια η ρήτρα άρχισε να πλησιάζει τα όρια εφαρμογής της ως προς τη δυνατότητα επίκλησης του ισχυρού κινήτρου της ένταξης. Η τελευταία αναθεώρηση των ευρωπαϊκών συνθηκών, απέδωσε μια νέα δυναμική στις ρήτρες πολιτικής αιρεσιμότητας, καθώς ισχυροποίησε τη νομική τους βάση, και πλέον τους παρέχει τη δυνατότητα να προωθούν την προστασία των δικαιωμάτων ακόμα και των ίδιων των ευρωπαίων πολιτών στο εξωτερικό. Προκειμένου, όμως, να αποφευχθεί μια μελλοντική αδυναμία του συστήματος, σκόπιμη είναι η συνεχής επανεξέταση των αποτελεσμάτων από τη χρήση τους και η συνεχής ανατροφοδότηση των στόχων και εργαλείων/κινήτρων.