Αρρενωπότητα και Bildungsroman: ένα παράδειγμα συγκριτικής ανάλυσης (Johann Wolfrang Goethe Wilhelm Meisters Lehrjahre και Στρατής Τσίρκας Ακυβέρνητες Πολιτείες)

Abstract

Der Begriff des Bildungsromans eignet sich besonders fur die Analyse des Problemfelds «Mannlichkeit» in der Literatur, da er eng mit der «Initiation» des Mannes in die patriarchalische Gesellschaft verbunden ist- ein Element das dem modernen Stereotyp der Mannlichkeit und der Haupthandlung der meisten Bildungsromane gemeinsam ist. Die Ergrundung dieser Problematik erfolgt mittels komparatistischer Analyse von zwei scheinbar unterschiedlichen Romanen- Wilhelm Meisters Lehrjahre von Goethe und Akyvernites Politeies (Unregierbare Stadte) von Stratis Tsirkas- die jedoch beide im Horizont des Genres Bildungsroman behandelt werden konnen. Als methodologisches Hauptwerkzeug unserer Annaherung benutzen wir die imagologische Analyse, d.h. die Untersuchung der Bilder des Mannes im konkreten historischen Kontext und ihrer «Behandlung» in der Literatur. Das erste Kapitel befasst sich anfangs mit einigen allgemeinen Theorien zur Mannlichkeit im Rahmen der gender studies und bezieht sich schlie?lich auf die Auseinandersetzung der Literaturtheorie- und Kritik mit dem Thema. Beim geschichtlichen Ruckblick, der den Hauptteil des Kapitels einnimmt, wird das Hauptgewicht auf das Bild des Mannes im Raum der griechischen Linken gelegt, durch eine kurze Ubersicht eines Teils der linksorientierten Presse (Periode 1930-1960). Im zweiten Kapitel erfolgt eine Untersuchung der Kategorie Bildungsroman auf theoretischer und historischer Basis, wobei besonders der Begriff der Ironie, die komparatistische Dimension des Bildungsromans und seine Verbindung mit den gender studies unterstrichen werden. Das dritte und das vierte Kapitel befassen sich jeweilig mit den beiden Romanen. Schwerpunkt der Analyse ist hier die Ausarbeitung der «Doppelbewegung» die in diesen Werken zu verzeichnen ist: die Konstruktion einerseits einer «patriarchalischen Hypothese», d.h. die konsequente Abbildung der Einfugung der Hauptpersonen in die hegemoniale Mannlichkeitsstrukturen ihrer Epoche mit gleichzeitiger Unterminierung dieses Werdegangs mittels verschiedener Strategien, wie z. B. der Ironie, der Reflexivitat und der Intertextualitat. Im Ausblick, schlie?lich, werden einige Hinweise gegeben bezuglich der Anwendung des erarbeiteten Analyseparadigmas auf weitere Werke, wie z. B. Leonis von G. Theotokas, Eroica von K. Politis und Alexis Sorbas von N. Kasantzakis.

Η έννοια του Bildungsroman κρίθηκε πρόσφορη για την πραγμάτευση του ζητήματος της αρρενωπότητας στη λογοτεχνία, καθώς συνδέεται στενά με τη «μύηση» του άνδρα στην πατριαρχική κοινωνία- καταστατική συνθήκη του σύγχρονου στερεοτύπου της αρρενωπότητας και κεντρικό θέμα των περισσότερων Bildungsromane. Η προσέγγιση αυτής της προβληματικής επιχειρείται μέσα από τη συγκριτική ανάλυση δύο φαινομενικά διαφορετικών μυθιστορημάτων- του Wilhelm Meisters Lehrjahre του Goethe και των Ακυβέρνητων Πολιτειών του Στρατή Τσίρκα- τα οποία, ωστόσο, μπορούν να ενταχθούν στον ειδολογικό ορίζοντα του Bildungsroman. Ως κύριο μεθοδολογικό εργαλείο χρησιμοποιείται η εικονολογική ανάλυση, η εξέταση δηλαδή της εικόνας του άνδρα σε συγκεκριμένα ιστορικά συμφραζόμενα και του «χειρισμού» της από τη λογοτεχνία. Το πρώτο κεφάλαιο ασχολείται αρχικά με ορισμένες γενικές θεωρίες περί αρρενωπότητας στο πλαίσιο των gender studies και καταλήγει με την εξέταση του ζητήματος στην κριτική της λογοτεχνίας. Στην ιστορική αναδρομή του κεντρικού μέρους ειδική βαρύτητα δίνεται στην εικόνα του άνδρα στους κόλπους της ελληνικής Αριστεράς μέσα από μια περιδιάβαση σε μέρος του σχετικού Τύπου της περιόδου 1930-1960. Στο δεύτερο κεφάλαιο διερευνάται η έννοια του Bildungsroman σε ιστορική- θεωρητική βάση, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο θέμα της ειρωνείας, στη συγκριτολογική διάσταση του Bildungsroman καθώς και στη σύνδεσή του με τον έμφυλο λόγο. Το τρίτο και το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζουν αντίστοιχα τα δύο μυθιστορήματα με κεντρικό άξονα την ανάδειξη της «διπλής κίνησης» που παρατηρείται σε αυτά: τη δόμηση αφενός μιας «πατριαρχικής υπόθεσης», την απεικόνιση δηλαδή της πορείας των πρωταγωνιστών προς την ηγεμονική αρρενωπότητα της εποχής τους και ταυτόχρονα την υπονόμευση αυτής της διαδρομής μέσω στρατηγικών όπως η ειρωνεία (κατά πρώτο λόγο), αλλά και η αυτοαναφορικότητα ή η διακειμενικότητα. Στα Συμπεράσματα, τέλος, επιχειρούνται κάποιες νύξεις για το πώς θα μπορούσε ν’ αξιοποιηθεί το παράδειγμα που επεξεργαστήκαμε και για την ανάλυση άλλων έργων, όπως π.χ. ο Λεωνής του Γ. Θεοτοκά, η Eroica του Κ. Πολίτη και το Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Ν. Καζαντζάκη.