Η εικόνα της ετερότητας στα ΜΜΕ: μια συγκριτική μελέτη της οπτικής απεικόνισης των μεταναστών στον τύπο δυο νέων χωρών υποδοχής (Ελλάδα & Ισπανία)

Abstract

Based on Framing Theory, this dissertation aims at investigating the way in which immigrants are visually portrayed in the Greek and Spanish Press, through the identification of the frames used. The sample comprises photographs of immigrants from Greek and Spanish newspapers during the last regularization programmes. These newspapers are Ta Nea, Eleftherotypia, Kathimerini and El Pais, El Mundo and ABC. The time frame is 7/2/1005 - 10/5/2005 for Spain and 1/10/2005 - 2/5/2006 for Greece. The sample is coded by means of content analysis and based on the findings, the frames are identified and analysed in the context of cultural studies. Two dominant frames were identified: Immigrants-as-Others and Immigrants-as-Threat. The traditional techniques of the visual framing of otherness, that form the first frame, are the presentation of immigrants in groups, their limited interaction with the local population and their depiction with other immigrants, the preference to medium and long shots which emphasise the otherness of the depicted persons and establish an impersonal relationship with the viewers, and the absence of a symbolic communication with the viewers since the depicted persons do not look towards the camera and appear expressionless. The most significant mechanism for the visual framing of immigrants as a “threat” is their depiction in groups and particularly in groups of men. Since violent behaviour is historically a male attribute, while women are associated with passive roles, a group or mass of male immigrants is more threatening than a mass of female immigrants. In the Spanish newspapers, there is one more element that visually frames immigrants as a threat: as a rule, they depict black people (men), even though black immigrants are not the majority of immigrants in Spain. This signifies the “return of the Moors”, the African conquerors of Spain. Lastly, the visual framing of immigrants as “others”, functions itself as a mechanism framing them as a “threat”, too. The visual framing of immigrants as “others” and as “threat”, on the one hand reflects and on the other activates pre-existing cognitive schemata, common in the mental grid of the two countries. These schemata are related to their historical past (foreign occupation, territorial disputes), as well as their social past (poverty, emigration), present (unemployment, insecurity, economic dismay) and future (uncertainty, pessimism, fear).

Βασισμένη στη Θεωρία της Πλαισίωσης, η παρούσα διατριβή στοχεύει στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο απεικονίζονται οι μετανάστες στον ελληνικό και ισπανικό Τύπο, μέσα από τον εντοπισμό των χρησιμοποιούμενων πλαισίων. Το δείγμα περιλαμβάνει φωτογραφίες μεταναστών από ελληνικές και ισπανικές εφημερίδες κατά τη διάρκεια των τελευταίων προγραμμάτων νομιμοποίησης. Οι εφημερίδες είναι Τα Νέα, η Ελευθεροτυπία, η Καθημερινή και οι El Pais, El Mundo, ABC. Η περίοδος δειγματοληψίας είναι: 7/2/2005-10/5/2005 για την Ισπανία και 1/10/2005-2/5/2006 για την Ελλάδα. Το δείγμα κωδικοποιείται μέσω ανάλυσης περιεχομένου και με βάση τα αποτελέσματα εντοπίζονται τα χρησιμοποιούμενα πλαίσια και πραγματοποιείται ανάλυση στο πλαίσιο των πολιτισμικών σπουδών. Εντοπίστηκαν δύο κυρίαρχα πλαίσια: Oι μετανάστες-ως-Άλλοι και οι μετανάστες-ως-Απειλή. Οι παραδοσιακές τεχνικές οπτικής πλαισίωσης της ετερότητας, που σχηματίζουν το πρώτο πλαίσιο, είναι η παρουσίαση των μεταναστών σε ομάδες, η ελλιπής διάδραση με ημεδαπούς και η απεικόνισή τους με άλλους αλλοδαπούς, η προτίμηση στη μέση και μακρινή απόσταση που τονίζει την ετερότητα των εικονιζόμενων και εγκαθιδρύει μια απρόσωπη σχέση με τους θεατές, και η απουσία συμβολικής επικοινωνίας με τους θεατές καθώς τα εικονιζόμενα άτομα δεν κοιτούν προς την κάμερα και εμφανίζονται ανέκφραστα. Ο σημαντικότερος μηχανισμός οπτικής πλαισίωσης των μεταναστών ως «απειλή» είναι η απεικόνιση τους σε ομάδες και μάλιστα από άνδρες. Καθώς η βίαιη συμπεριφορά είναι ιστορικά ανδρικό χαρακτηριστικό, ενώ οι γυναίκες συνδέονται νοητικά με παθητικούς ρόλους, μια ομάδα ή μάζα από άνδρες μετανάστες είναι πιο απειλητική από μια μάζα από γυναίκες μετανάστριες. Στις ισπανικές εφημερίδες ένα ακόμη στοιχείο πλαισιώνει οπτικά τους μετανάστες ως απειλή: εμφανίζονται κυρίως άνδρες της μαύρης φυλής αν και δεν αποτελούν την πλειοψηφία των μεταναστών στην Ισπανία. Αυτό σηματοδοτεί τον κίνδυνο της «επιστροφής των Μόρων» από την Αφρική. Τέλος, η οπτική πλαισίωση των μεταναστών ως άλλων, λειτουργεί η ίδια ως μηχανισμός πλαισίωσής τους και ως απειλή. Η οπτική πλαισίωση των μεταναστών ως «άλλων» και ως «απειλή», από τη μία αντανακλά και από την άλλη ενεργοποιεί προϋπάρχοντα γνωστικά σχήματα κοινά στο νοητικό πλέγμα των δύο χωρών. Αυτά τα σχήματα σχετίζονται με το ιστορικό τους παρελθόν (ξένη κατοχή, εδαφικές διαφορές), αλλά και με το κοινωνικό τους παρελθόν (φτώχεια, μετανάστευση), παρόν (ανεργία, ανασφάλεια, οικονομική στενότητα) και μέλλον (αβεβαιότητα, απαισιοδοξία, φόβος).