Η παρουσία και η λειτουργία της Θεάς Ρώμης στην ποίηση του Κλαυδιανού

Abstract

Claudian Claudianus, an alexandrian in origin poet of the 4th c. A.D., pursued a carreer in Rome, where he unfolded his rich literary talent. In 395, year of Theodosius’ death and the distribution of the empire between his sons Arcadius and Honorius, he made his first public appearance by presenting a panegyric for the consuls Olybrius and Probinus. Since then and until 404 he produces a considerable number of works, notable among which are the ones bearing a political and propagandistic feature. Having passed into the ambit of the court of Stilicho, guardian to under-age Honorius and in essence leader in the west part of the empire, Claudian combines creatively elements of epic with epideictic, poetry with rhetoric. Rome dominates in Claudian’s work as the soul of roman imperium and as source of culture. The goddess Rome plays a most significant part in his poems with a political - military core, appearing in speech and action in five of them (Prob., Gild., Eutr.i, Stil.ii, VI Cons.). The present work aspires to fill in a gap in the bibliography, concerning the conclusive and detailed presentation of the foretold goddess. It also examines the roman idea in Claudian’s work, observing in specific the way it is promoted through her own speech. Emphasis is afforded on the political and propagandistic function of the goddess, while simultaneously paying due attention to the literary dimension of the episodes in which she makes an appearance. Claudian employed Rome as a symbol, mainly in order to serve the political interests of his patrons, taking at the same time advantage of the intensity of the Romans’ need in his time to define themselves as such, due to the presence of the increasing barbaric threat. The goddess Rome expresses the connection with the imperialistic roman past, the difference of the Romans from barbaric nations, as well as the Byzantines. In no case however is she an impersonation - at least in a direct way - of the religious conflict between christianity and paganism. Following in this aspect Cameron, who argued against past research in the field, we hold that the goddess Rome in Claudian’s work is rather neutral in a religious context, but definitely politically oriented in the line of specific officials of the western part o f the Empire.

Ο Κλαυδιανός, ποιητής του 4ου αι. μ.Χ., αλεξανδρινός στην καταγωγή, σταδιοδρόμησε στην Ιταλία, όπου και ανέδειξε το πλούσιο λογοτεχνικό ταλέντο του. Το 395, χρονιά θανάτου του Θεοδόσιου και διανομής της αυτοκρατορίας στους δύο γιους του, Αρκάδιο και Ονώριο, πραγματοποίησε την πρώτη του επίσημη εμφάνιση στη Ρώμη με την εκφώνηση ενός πανηγυρικού για τους υπάτους Ολύβριο και Προβίνο. Από τότε και μέχρι το 404, οπότε και σταματά απότομα η ποιητική δράση του, συγγράφει πλήθος έργων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν όσα φέρουν πολιτικό και προπαγανδιστικό χαρακτήρα. Στρατευμένος από ένα σημείο και μετά στην υπηρεσία του Στιλίχωνα, επίτροπου του ανήλικου Ονώριου και ουσιαστικά ηγέτη του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας, συνδυάζει δημιουργικά το επικό στοιχείο με τις επιταγές του επιδεικτικού ύφους, την ποίηση με τη ρητορεία. Η Ρώμη ως ψυχή του ρωμαϊκού imperium και πηγή πολιτισμού δεσπόζει στο έργο του Κλαυδιανού. Σημαντική μάλιστα είναι η παρουσία και η λειτουργία της θεάς Ρώμης, της κορυφαίας θεότητάς του στα ποιήματα με πολιτικό - στρατιωτικό πυρήνα, καθώς εμφανίζεται με λόγο και δράση σε πέντε από αυτά (Prob., Gild., Eutr.i, Stil.ii, VI Cons). Η παρούσα εργασία έρχεται να καλύψει το κενό, όσον αφορά τη βιβλιογραφία, στη συστηματική και λεπτομερή παρουσίαση της συγκεκριμένης θεάς. Εξετάζει μάλιστα τη ρωμαϊκή ιδέα στην ποίηση του Κλαυδιανού, ειδικότερα από τον τρόπο με τον οποίο αυτή προωθείται μέσω του δικού της λόγου. Βαρύτητα έχει δοθεί στην πολιτική και προπαγανδιστική λειτουργία της θεάς, με παράλληλη μελέτη της λογοτεχνικής διάστασης των επεισοδίων της. Ο ποιητής χρησιμοποίησε το σύμβολο της Ρώμης κυρίως για να εξυπηρετήσει τα πολιτικά συμφέροντα των προστατών του, εκμεταλλευόμενος παράλληλα την έξαρση της ρωμαϊκής συνείδησης στην εποχή του, λόγω της συνεχώς αυξανόμενης βαρβαρικής απειλής. Η θεά Ρώμη εκφράζει τη σύνδεση με το ιμπεριαλιστικό ρωμαϊκό παρελθόν, τη διαφορετικότητα των Ρωμαίων από βαρβαρικές εθνότητες και τη διαφοροποίησή τους από τους Βυζαντινούς. Σε καμία περίπτωση όμως δεν προσωποποιεί - τουλάχιστον άμεσα - θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ Χριστιανισμού και παγανισμού. Συμφωνώντας στο σημείο αυτό με τον Cameron, που επιχειρηματολόγησε εναντίον παλαιότερων φιλολόγων, η θεά Ρώμη του Κλαυδιανού είναι θρησκευτικά ουδέτερη, αλλά σαφώς πολιτικά προσανατολισμένη στη γραμμή συγκεκριμένων αξιωματούχων του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας