Η μετάφραση του βίου του Βασιλείου του Νέου στα πλαίσια της απόκρυφης βουλγαρικής γραμματείας κατά το 13ο - 14ο αιώνα

Abstract

Η απόκρυφη και η αποκαλυπτική γραμματεία αποτελούν μια ιδιαίτερη πτυχή της μεσαιωνικής σλαβικής φιλολογίας. Τα προϊόντα τους, αν και ήρθαν στο φως αρκετά νωρίς - η έκδοσή τους άρχισε ήδη στα τέλη του 19ου αιώνα από διάφορους ερευνητές, κυρίως Ρώσους - δεν έγιναν αντικείμενο συστηματικής έρευνας και μελέτης από τους ειδικούς. Έτσι ο πλούτος των πληροφοριών που διασώζουν έμεινε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα αναξιοποίητος. Μια δεύτερη και πιο ουσιαστική προσέγγιση των έργων αυτών, που ξεκίνησε στη διάρκεια του 20ου αιώνα για να κορυφωθεί στο δεύτερο μισό του, απέδειξε πόσο πλούσια και ουσιαστική πηγή πληροφοριών για τη ζωή του μεσαιωνικού κόσμου και ειδικότερα του σλαβικού ήταν τα απόκρυφα και αποκαλυπτικά έργα που σώθηκαν μέχρι τις μέρες μας. Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα ότι στα έργα αυτά, σε αντίθεση με όλη την υπόλοιπη γραμματεία, διασώζονται πληροφορίες που φωτίζουν το κοσμοείδωλο του απλού μεσαιωνικού ανθρώπου που βρισκόταν μακριά από την βασιλική αυλή, τα κέντρα της παιδείας και πολύ συχνά έξω από τον έλεγχο της Εκκλησίας. Οι πολύτιμες αυτές πληροφορίες εμπλουτίζουν τις ελάχιστες γνώσεις μας για τον απλό μεσαιωνικό άνθρωπο και συμπληρώνουν την εικόνα που μας δίνουν τα αγιολογικά κείμενα. Η εμβάθυνση στο περιεχόμενο των απόκρυφων και αποκαλυπτικών έργων διευκολύνθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη μελέτη των έργων που ήταν ήδη γνωστά και δημοσιευμένα. Κυρίως όμως βασίστηκε στην ανεύρεση και δημοσίευση νέων χειρογράφων που συμπλήρωσαν τα ήδη γνωστά έργα και φώτισαν περισσότερο την ιστορία της χειρόγραφης παράδοσής τους, αποκαθιστώντας σε μεγάλο βαθμό το αρχικό κείμενο και απαντώντας, στο μέτρο του δυνατού, σε μια σειρά ερωτημάτων που είχαν σχέση με τον χρόνο και τα όρια της διάδοσής τους, καθώς και τις αντιλήψεις εκείνων που τα διέδιδαν. Από το πλήθος των έργων που ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες, στα πλαίσια της εργασίας αυτής θα παρουσιαστεί η βουλγαρική μετάφραση του Βίου του Βασιλείου του Νέου, που διασώζεται στο χειρόγραφο 20 Ν της Νέας Συλλογής της Μονής Σινά. Ο Βίος αυτός παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία και την εξέλιξη της απόκρυφης και αποκαλυπτικής γραμματείας, διότι, αν και ανήκει στην κατηγορία των αγιολογικών έργων, το περιεχόμενό του παρουσιάζει χαρακτηριστικά της αποκαλυπτικής γραμματείας. Επιπλέον στον Βίο εμφανίζονται αντιλήψεις που παρουσιάζουν μακρά εξέλιξη στα πλαίσια της απόκρυφης και της αποκαλυπτικής γραμματείας (Τελώνια, τελωνισμός της ψυχής, Τελική Κρίση, τιμωρία αμαρτωλών, κ.α.) και οι οποίες εδώ εμφανίζονται ολοκληρωμένες και αποκρυσταλλωμένες. Ενώ τέλος, φαίνεται ότι η μετάφραση του Βίου λειτουργεί θετικά για την καθιέρωση και διάδοση μερικών από τις παραπάνω αντιλήψεων, οι οποίες επηρεάζουν το σλαβικό κοσμοείδωλο. […]